Debil nədir?
Debil termini tibbi və sosial kontekstdə fərqli mənalara malikdir. Əsasən, bu söz zəif əqli inkişafı olan insanlara aid edilir, lakin bəzi hallarda qeyri-rəsmi nitqdə təhqiramiz ifadə kimi də işlədilir. Bu məqalədə “debil” anlayışını elmi və sosial aspektlərdən geniş şəkildə araşdıracağıq.
Debil anlayışı və mənşəyi
Debil sözü latın mənşəli olub, “debilis” ifadəsindən yaranmışdır və “zəif”, “gücsüz” mənalarını ifadə edir. Tibbi termin kimi bu söz XX əsrdə istifadə olunmağa başlamışdır və əsasən zəif əqli gerilik səviyyəsini ifadə edir.
Debillik nədir?
Debillik, intellektual inkişafın normal səviyyədən geri qalması deməkdir. Bu hal psixoloji və nevroloji faktorlarla bağlı olur və adətən IQ səviyyəsinin 50-70 aralığında olması ilə xarakterizə edilir.
Debillik aşağıdakı xüsusiyyətlərlə müşayiət olunur:
- Zehni inkişafın yavaşlaması
- Yeni bilikləri qavramaqda çətinlik
- Müstəqil düşünmə qabiliyyətinin məhdudluğu
- Sosial adaptasiya problemləri
Bu vəziyyət doğuşdan və ya erkən yaş dövründə meydana gələn beyin inkişafındakı problemlərlə əlaqəli olur.
Debilliyin əsas səbəbləri
Genetik faktorlar
- Daun sindromu və digər genetik xəstəliklər
- Metabolik xəstəliklər
Hamiləlik və doğuş zamanı təsirlər
- Ananın hamiləlik zamanı infeksiyalar keçirməsi
- Spirtli içki və narkotik maddələrin istifadəsi
- Doğuş zamanı oksigen çatışmazlığı
Uşaq yaşlarında beyin zədələri
- Kəllə-beyin travmaları
- İnfeksion xəstəliklər (meningit, ensefalit)
Debilliyin simptomları və əlamətləri
Debilliyi olan insanlar müəyyən əqli və sosial problemlərlə qarşılaşırlar. Əsas simptomlar bunlardır:
✔️ Yeni bilikləri qavramaqda çətinlik çəkirlər.
✔️ Dərslərdə və gündəlik fəaliyyətlərdə digərlərindən geri qalırlar.
✔️ Abstrakt düşüncə və analiz qabiliyyətləri zəifdir.
✔️ Sosial əlaqələrdə çətinliklər yaşayırlar.
✔️ Sadə və konkret düşüncə tərzinə malikdirlər.
Debilliyin diaqnostikası və müalicəsi
Diaqnoz necə qoyulur?
Debillik diaqnozu nevroloqlar, psixoloqlar və psixiatrlar tərəfindən aparılan testlər vasitəsilə müəyyən edilir. Əsas diaqnostik vasitələr:
- IQ testləri
- Nevropsixoloji testlər
- EEG və MRT müayinələri
Müalicə və dəstək
Debilliyin tam müalicəsi mümkün olmasa da, sosial adaptasiyanı yaxşılaşdırmaq üçün müxtəlif metodlar tətbiq edilir:
- Xüsusi təhsil proqramları
- Loqoped və psixoloq dəstəyi
- Sosial adaptasiya məşqləri
Erkən müdaxilə və uyğun mühitin yaradılması debilliyi olan şəxslərin həyat keyfiyyətini əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdıra bilər.
Cəmiyyətdə debilliyə münasibət
Cəmiyyətin debilliyi olan insanlara münasibəti çox vacibdir. Onların sosial həyata uyğunlaşmasına dəstək olmaq və onların hüquqlarını qorumaq cəmiyyətin əsas vəzifələrindən biridir. Əqli geriliyi olan insanlara hörmətlə yanaşmaq, onlara təhsil və iş imkanları yaratmaq vacibdir.
Debillik, əqli inkişafın müəyyən dərəcədə geri qalması ilə xarakterizə olunan bir vəziyyətdir. Bununla bağlı düzgün yanaşma və sosial dəstək bu insanların cəmiyyətə inteqrasiyasını asanlaşdıra bilər.