Devalvasiya nədir?
Devalvasiya, bir ölkənin milli valyutasının dəyərinin xarici valyutalara nisbətən azaldılmasıdır. Bu, adətən iqtisadi problemləri həll etmək və ya valyuta məzənnəsinə təsir göstərmək məqsədilə hökumət və ya mərkəzi bank tərəfindən həyata keçirilir. Devalvasiya iqtisadi sistemin müxtəlif aspektlərinə təsir edir və fərqli səbəblərə görə baş verə bilər.
Devalvasiya, bir valyutanın xarici valyutalara nisbətən dəyərsizləşdirilməsi deməkdir. Bu proses əsasən sabit valyuta məzənnəsi rejimində tətbiq olunur.
Tarix boyu devalvasiya iqtisadi tənzimləmə vasitəsi kimi istifadə edilmişdir. Məsələn, Bretton Vuds sistemi zamanı ölkələr valyutalarını qızıl standartına bağlayaraq devalvasiyaya müraciət edirdilər.
Devalvasiyanın səbəbləri
Ticarət balansını düzəltmək-Devalvasiya, ixracat mallarının daha rəqabətli olmasını təmin etmək üçün valyutanın dəyərini aşağı salmaq məqsədi güdür.
Xarici borcların azaldılması-Milli valyutanın dəyərinin azalması ilə borcların xarici valyutada olan dəyəri nisbi olaraq artır, lakin bu, gələcəkdə iqtisadi problemlərə səbəb ola bilər.
İqtisadiyyatın canlandırılması-Devalvasiya ilə yerli istehsal artırıla bilər. Daha ucuz valyuta ilə ölkə daxili istehsal xarici bazarlara daha cəlbedici ola bilər.
Devalvasiyanın təsirləri
Müsbət təsirlər
- İxracatın stimullaşdırılması: Yerli məhsullar daha ucuz olur və xarici bazarlarda rəqabət qabiliyyəti artır.
- Turizmin inkişafı: Xarici turistlər üçün ölkə daha ucuz və cəlbedici olur.
- İstehsalın artması: Yerli müəssisələr daha çox sifariş alır və iş yerləri yaradır.
Mənfi təsirlər
- İdxal məhsullarının bahalaşması: Devalvasiya xarici malların qiymətini artırır.
- İnflyasiya: Qiymətlərin artması əhalinin alıcılıq qabiliyyətini azalda bilər.
- Borcların artması: Xarici borcların yerli valyuta ilə ifadəsi yüksəlir.
Devalvasiyanın növləri
İstiqamətli devalvasiya-Bu, hökumətin və ya mərkəzi bankın qərarı ilə həyata keçirilir. Məsələn, sabit məzənnə rejimində valyutanın yeni dəyəri təyin edilir.
Təbii devalvasiya-Təbii bazar qüvvələri nəticəsində baş verir və əsasən sərbəst məzənnə rejimində müşahidə olunur.
Devalvasiyanın idarə olunması
Pul siyasəti-Mərkəzi bank faiz dərəcələrini dəyişdirərək valyutanın dəyərinə təsir edə bilər.
Maliyyə siyasəti-Dövlət xərcləri və vergiləri tənzimləyərək devalvasiyanın mənfi təsirlərini azalda bilər.
Devalvasiyanın nümunələri
Azərbaycan nümunəsi-2015-ci ildə Azərbaycanda iki dəfə devalvasiya baş vermişdir. Bu proses nəticəsində manatın dollar qarşısında dəyəri əhəmiyyətli dərəcədə azalmışdır.
Beynəlxalq nümunələr-Bir çox ölkələr, o cümlədən Türkiyə, Argentina və Venesuela iqtisadiyyatlarını sabitləşdirmək üçün devalvasiyaya müraciət etmişdir.
Devalvasiya iqtisadiyyatın tənzimlənməsi üçün mühüm vasitə olsa da, onun təsirləri həm müsbət, həm də mənfi ola bilər. Effektiv idarəetmə və uzunmüddətli strategiyalarla devalvasiyanın mənfi təsirlərini azaltmaq mümkündür.