Ekosistem nədir?

Ekosistem təbiət elmlərində mühüm bir anlayışdır və canlılar ilə onların ətraf mühiti arasında qarşılıqlı əlaqəni təsvir edir. Ekosistemlər müxtəlif ölçülərdə və tiplərdə mövcuddur, lakin onların əsas prinsipləri hər yerdə eynidir.

Ekosistem bir bölgədə yaşayan canlı orqanizmlərlə onların ətraf mühit arasında qarşılıqlı təsir və əlaqələr sistemidir. Bu sistem içərisində həm biotik (canlı) komponentlər, həm də abiotik (canlı olmayan) komponentlər mövcuddur. Ekosistemdə hər bir canlı və cansız elementin rolu və funksiyası vardır.

Biotik komponentlər canlı orqanizmlərdən ibarətdir. Bunlara bitkilər, heyvanlar, mikroorqanizmlər və göbələklər daxildir. Canlılar arasında enerji və maddələr mübadiləsi aparılır.

• İstehsalçılar: Bitkilər günəş işığını enerji mənbəyi kimi istifadə edərək qida istehsal edirlər.
• İstehlakçılar: Heyvanlar və insanlar kimi orqanizmlər istehsalçıların yaratdığı qidayı istehlak edir.
• Çürüdücülər: Göbələklər və mikroorqanizmlər ölmüş orqanizmləri parçalayaraq ekosistemə yenidən qida maddələrini qaytarır.

Abiotik komponentlər təbiətdəki cansız elementlərdən ibarətdir. Buraya torpaq, su, hava, işıq, temperatur və minerallar daxildir. Bu komponentlər ekosistemin fəaliyyətində mühüm rol oynayır.

Ekosistemin növləri

Quru ekosistemləri

Quru ekosistemləri torpaq üzərində yerləşir. Məsələn:

• Meşələr
• Çöllər
• Səhralar
• Dağlar

Su ekosistemləri

Su ekosistemləri dənizlərdə, göllərdə və çaylarda mövcuddur. Məsələn:

• Şirin su ekosistemləri
• Duzlu su ekosistemləri

Ekosistem necə işləyir?

Ekosistemlər enerji dövranı və maddələr mübadiləsi prinsipləri ilə işləyir. Günəşdən alınan enerji bitkilər tərəfindən fotosintez vasitəsilə qidaya çevrilir. Bu qida istehlakçılar və çürüdücülər arasında bölüşdürülür. Maddələr təkrar-təkrar ekosistem daxilində dövr edir.

Ekosistemin əhəmiyyəti

Ekosistemlər həyat üçün əsas şərtlər yaradır:

• Təbii resursların təminatı
• Hava və suyun təmizlənməsi
• Bioloji müxtəlifliyin qorunması
• Qida zəncirinin davamlılığı

Ekosistemin problemləri

İnsan fəaliyyəti

Ekosistemlər insan fəaliyyəti nəticəsində ciddi təsirlərə məruz qalır:

• Meşələrin qırılması
• Suyun çirklənməsi
• Havanın çirklənməsi
• İqlim dəyişikliyi

Ekosistemlərin qorunması

Ekosistemlərin davamlılığını qorumaq üçün bir sıra tədbirlər görülməlidir:

• Təbii ehtiyatlardan ağıllı istifadə
• Təkrar emalın artırılması
• Qoruq və milli parkların yaradılması
• İctimai maarifləndirmə

Ekosistem və insan

İnsan ekosistemin bir parçasıdır və onun fəaliyyətləri təbiətə təsir edir. Ekosistemin sağlamlığı insan sağlamlığı üçün də mühümdür. Buna görə də ekosistemin qorunması hər kəsin vəzifəsidir.