Exogen nədir?

Exogen termini müxtəlif sahələrdə istifadə olunan bir anlayışdır. Onun mənası kontekstdən asılı olaraq fərqlənir. Əsasən biologiya, geologiya və digər elmi sahələrdə tətbiq olunur. Bu məqalədə exogenin nə olduğunu, onun istifadə sahələrini və əhəmiyyətini araşdıracağıq.

“Exogen” sözü yunan mənşəli “exo” (xaric) və “genesis” (mənşə) sözlərindən yaranıb və “xaricdən gələn” mənasını verir. Yəni, exogen hər hansı bir şeyin xarici təsirlər nəticəsində formalaşmasını ifadə edir.

Exogenin müxtəlif sahələrdə mənası

Biologiyada exogen-Biologiyada exogen orqanizmdə xaricdən daxil olan təsirləri və ya xarici mənşəli maddələri təsvir etmək üçün istifadə olunur. Məsələn:

• Exogen hormonlar: Xaricdən alınan hormonlar, məsələn, dərmanlarla təmin edilənlər.
• Exogen xəstəliklər: Xarici mühitdən qaynaqlanan, məsələn, infeksion xəstəliklər.

Geologiyada exogen-Geologiyada exogen proseslər yer qabığında xarici qüvvələrin təsiri ilə baş verən dəyişiklikləri ifadə edir. Bu proseslərə daxildir:

• Eroziya: Su, külək və ya buzlaq təsiri ilə torpaq və daşların köçürülməsi.
• Çöküntülər: Xarici qüvvələrin təsiri ilə yeni süxurların yaranması.

Psixologiyada exogen-Psixologiyada exogen xarici təsirlərdən yaranan davranış və ya duyğuları ifadə edir. Məsələn:

• Xarici mühit faktorlarının insan psixikasına təsiri.
• Xaricdən gələn stimullarla əlaqədar reaksiyalar.

Exogen və endogen fərqi

Exogen anlayışını daha yaxşı başa düşmək üçün onun əks mənalı “endogen” anlayışı ilə fərqlərini öyrənmək faydalıdır:

• Exogen: Xarici mənşəli proseslər və ya təsirlər.
• Endogen: Daxili mənşəli proseslər və ya təsirlər.

Məsələn, hormonlar baxımından exogen hormonlar xaricdən alınan dərmanlarla təmin edilən hormonlardır, endogen hormonlar isə orqanizmin özü tərəfindən istehsal edilir.

Exogen proseslərin əhəmiyyəti

Biologiyada rolu-Exogen təsirlər, məsələn, dərman vasitələri vasitəsilə bədənin müəyyən proseslərini tənzimləməyə kömək edir.

Geologiyada təsirləri-Exogen proseslər yerin səthinin formalaşmasına, təbii resursların yaranmasına və ekosistemlərin inkişafına təsir göstərir.

İnsan davranışına təsiri-Psixologiyada exogen təsirlər, məsələn, sosial mühit və ya xarici hadisələr, insanın davranışını və qərarlarını formalaşdırır.

Exogenlə bağlı yanlış anlayışlar

Exogen çox vaxt yalnız bir sahədə nəzərdən keçirilir, lakin bu anlayış çoxşaxəlidir. Onun istifadəsi konkret sahədən asılıdır və bu, terminologiyada qarışıqlığa səbəb ola bilər. Buna görə də hər sahədə exogenin fərqli tətbiqini anlamaq vacibdir.

Exogen proseslərin nümunələri

• Biologiyada vaksinlər exogen təsir nümunəsidir.
• Geologiyada küləklərin eroziya yaratması exogen prosesdir.
• Psixologiyada stressin xarici faktorlarla bağlı olması exogen nümunələrdən biridir.

Exogen anlayışı müxtəlif sahələrdə xarici təsirlərdən yaranan proses və ya vəziyyətləri təsvir edir. Biologiya, geologiya və psixologiya kimi sahələrdə exogenin rolu böyükdür və onun əhəmiyyətini başa düşmək həmin sahələrdə daha yaxşı nəticələr əldə etməyə kömək edir.