Eyforiya nədir?

Eyforiya — insanın həddindən artıq xoşbəxtlik, rahatlıq, coşqu və sevinc hiss etdiyi psixoloji vəziyyətdir. Bu hal bir növ “emosional zirvə” kimi qəbul edilir və əksər hallarda reallıqla uyğun gəlməyən, süni şəkildə yaranan bir hal ola bilər. Eyforiya, təbii və ya süni yollarla meydana çıxa bilər — sevindirici hadisələr, sevgi, uğur, dərmanlar, psixotrop maddələr və ya müəyyən xəstəliklər bu halı yarada bilər.

Eyforiya qısa müddətli ola bilər və tez bir zamanda normal emosional vəziyyətə keçər. Lakin bəzən patoloji xarakter daşıyaraq psixi pozuntuların və ya nevroloji xəstəliklərin simptomu kimi də özünü göstərə bilər.

Eyforiyanın fizioloji və psixoloji səbəbləri

Eyforiya beyindəki kimyəvi maddələrin – xüsusilə dopamin və serotonin hormonlarının artması ilə bağlıdır. Bu maddələr beyində “mükafat sistemi” ilə əlaqəlidir və insan xoş hisslər yaşadıqda səviyyələri yüksəlir. Bəzi hallarda isə bu hormonlar süni şəkildə artırılır və bu da qeyri-real eyforiya yaradır.

Eyforiyaya səbəb ola biləcək bəzi faktorlar:

• Sevindirici və uğurlu hadisələr (məsələn, imtahandan keçmək, mükafat almaq)
• Aşiq olmaq və ya sevgi münasibətləri
• Fiziki fəaliyyət (idman zamanı yaranan “runner’s high” effekti)
• Narkotik maddələr və spirtli içkilər
• Antidepresan və bəzi sinir sistemi dərmanları
• Psixi xəstəliklər (bipolyar pozuntu, şizofreniya və s.)
• Nevroloji xəstəliklər (Alzheimer, Parkinson və s.)

Eyforiyanın əlamətləri

Eyforiya halında olan insan ətrafındakılara çox şən, enerjili və həddən artıq pozitiv təsir bağışlaya bilər. Lakin bu vəziyyət bəzən real durumla uyğun gəlmədiyi üçün təhlükəli də ola bilər.

Əsas əlamətlər aşağıdakılardır:

• Həddindən artıq sevinc və həyəcan
• Reallıq hissinin azalması və ya itməsi
• Hərəkətlərdə sürətlilik və impulsiv davranış
• Özünü yüksək qiymətləndirmə (özünə güvəndə artım)
• Diqqət və konsentrasiyanın pozulması
• Yuxusuzluq və ya az yuxu ilə kifayətlənmək

Əgər bu əlamətlər uzun müddət davam edərsə və insanın gündəlik həyatına mənfi təsir göstərirsə, bu artıq tibbi yardım tələb edən bir vəziyyət ola bilər.

Eyforiya və bipolyar pozuntu

Eyforiya tez-tez bipolyar pozuntunun maniakal fazası ilə əlaqələndirilir. Bipolyar pozuntuda insan depressiv və maniakal dövrlər arasında dəyişir. Maniakal mərhələdə insan özünü çox yaxşı hiss edir, çox danışır, riskli qərarlar verir və bəzən həddindən artıq pul xərcləyir. Bu hal təbii olmayan, süni eyforiyadır və psixi pozuntu sayılır.

Bu səbəbdən eyforiyanın səbəbi və davamlılığı diqqətlə izlənməli və lazım gəldikdə psixoloq və ya psixiatr dəstəyinə müraciət edilməlidir.

Eyforiyanın müsbət və mənfi tərəfləri

Eyforiyanın həm faydalı, həm də təhlükəli tərəfləri mövcuddur. Müsbət tərəfdən, eyforiya insana qısa müddətlik motivasiya, güc və optimizm verir. İnsan daha yaradıcı və enerjili olur. Xüsusilə idman, yaradıcılıq və performans tələb edən sahələrdə bu hal müsbət nəticələr verə bilər.

Lakin eyforiya nəzarətsiz və süni şəkildə davam edərsə, aşağıdakı mənfi nəticələrə yol aça bilər:

• Riskli qərarlar və məsuliyyətsiz davranışlar
• Maddə asılılığı riski (alkoqol, narkotik və s.)
• Real problemlərin görməzdən gəlinməsi
• Emosional tükənmə və depresiya

Buna görə də, eyforiyanın səbəbi və davamlılığı düzgün qiymətləndirilməli, xüsusən tibbi və psixoloji kontekstdə mütəxəssis yardımı alınmalıdır.

Eyforiyanın idarə olunması və balans

Eyforiya həyatın bir hissəsi olaraq müəyyən hallarda təbiidir və insanın daxili motivasiyasına müsbət təsir edə bilər. Lakin bu halın süni şəkildə yaradılması və ya daim axtarılması emosional tarazlığı poza bilər. Emosional balansı qorumaq üçün aşağıdakı tövsiyələr faydalı ola bilər:

• Duyğuların fərqində olmaq və özünü müşahidə etmək
• Reallıqla əlaqəni itirməmək
• Riskli davranışlardan çəkinmək
• Sağlam və balanslı həyat tərzi sürmək
• Zərurət olduqda psixoloji dəstək almaq