FTP nədir?

FTP — “File Transfer Protocol” ifadəsinin qısaltmasıdır və azərbaycanca “Fayl Köçürmə Protokolu” kimi tərcümə olunur. Bu protokol internet və ya hər hansı kompüter şəbəkəsi üzərindən faylların bir serverdən digər kompüterə ötürülməsi üçün istifadə olunur. FTP 1971-ci ildə yaradılmış və bu günə qədər milyonlarla server və vebsaytın idarəsində aktiv şəkildə istifadə olunur.

FTP sayəsində istifadəçilər serverdə yerləşən faylları yükləyə (download) və ya öz kompüterlərindən serverə fayl yükləyə (upload) bilirlər. Bu xüsusilə vebsaytların idarəsi və məlumat mübadiləsi üçün çox vacibdir.

FTP işləməsi üçün iki əsas tərəf lazımdır: FTP server və FTP müştəri (client). Server məlumatları saxlayan tərəfdir, müştəri isə bu məlumatlara daxil olmaq istəyən şəxs və ya sistemdir. Proses ümumilikdə belə həyata keçirilir:

1. İstifadəçi FTP müştərisi ilə serverə qoşulur.
2. İstifadəçi adını və şifrəsini daxil edərək serverdə identifikasiya olunur.
3. Serverdən fayl yükləmək və ya serverə fayl yükləmək əmrləri icra olunur.
4. Fayl ötürməsi zamanı xüsusi portlar (standart olaraq 21 və 20) istifadə olunur.

FTP həm aktiv, həm də passiv rejimdə işləyə bilər. Bu rejimlər istifadəçinin və serverin təhlükəsizlik divarları (firewall) arasındakı əlaqəni asanlaşdırmaq üçün seçilir.

FTP-nin əsas xüsusiyyətləri

FTP protokolunun aşağıdakı əsas xüsusiyyətləri vardır:

• İkili və mətn rejimi: Fayllar ya mətn (text), ya da ikili (binary) formatda ötürülə bilər.
• İstifadəçi identifikasiyası: FTP giriş üçün istifadəçi adı və şifrə tələb edir (anonym FTP də mümkündür).
• Fayl idarəsi: Fayl silmək, adını dəyişmək, qovluq yaratmaq kimi əmrlər FTP ilə icra edilə bilər.
• Çoxsaylı fayl ötürməsi: Eyni anda bir neçə fayl yükləmək və ya yükləmək imkanı verir.

Bu xüsusiyyətlər FTP-ni sadə, amma funksional bir alətə çevirir.

FTP hansı sahələrdə istifadə olunur?

FTP protokolu geniş istifadə sahəsinə malikdir. Ən çox tətbiq olunduğu sahələr bunlardır:

• Vebsayt idarəetməsi: Sayt fayllarının serverə yüklənməsi və ya dəyişdirilməsi üçün.
• Məlumat ehtiyatlarının saxlanması: Faylların ehtiyat nüsxələrinin serverə ötürülməsi.
• Proqram təminatlarının paylanması: Şirkətlər öz proqramlarını istifadəçilərə FTP ilə təqdim edə bilər.
• Sənəd mübadiləsi: Böyük faylların və sənədlərin paylaşılması üçün sadə və sürətli üsuldur.

FTP ilə bir çox sənaye və texnologiya sahələri effektiv şəkildə fayl idarəsi həyata keçirirlər.

FTP proqramları və vasitələri

FTP-dən istifadə etmək üçün bir sıra proqramlar və alətlər mövcuddur. Ən məşhur FTP müştərilərindən bəziləri:

• FileZilla: Pulsuz və açıq mənbəli FTP müştərisidir.
• WinSCP: Windows üçün sadə və funksional interfeysə malikdir.
• Cyberduck: Mac və Windows üçün uyğun gələn FTP və cloud bağlantısı üçün alət.
• Total Commander: Fayl meneceri olmaqla yanaşı, FTP funksiyasını da dəstəkləyir.

Bu proqramlar vasitəsilə FTP serverə daxil olmaq və faylları rahatlıqla idarə etmək mümkündür.

FTP-nin təhlükəsizlik problemləri

FTP protokolu köhnə texnologiya olduğu üçün bəzi təhlükəsizlik çatışmazlıqları mövcuddur:

• Məlumatlar şifrələnmir: FTP ilə göndərilən istifadəçi adı, şifrə və fayllar açıq mətndə ötürülür.
• Sniffer hücumları: Kiberhücumçular məlumatları asanlıqla ələ keçirə bilər.
• Anonim giriş riski: Anonim FTP ilə istənilən şəxs serverə daxil ola bilər.

Bu səbəbdən daha təhlükəsiz alternativlər kimi SFTP (Secure FTP) və FTPS (FTP over SSL) protokolları inkişaf etdirilmişdir.

FTP-nin üstünlükləri və çatışmazlıqları

Üstünlükləri:

• Sadə və asan istifadəyə malikdir
• Böyük həcmli faylların rahat köçürülməsini təmin edir
• Əksər hostinq xidmətləri tərəfindən dəstəklənir

Çatışmazlıqları:

• Təhlükəsizlik səviyyəsi aşağıdır
• Şifrələmə dəstəkləmir (ənənəvi FTP)
• Bəzi şəbəkələrdə firewall problemi yarada bilər