Terminlər

Kimya nədir?

Kimya, maddələrin tərkibi, quruluşu, xüsusiyyətləri və qarşılıqlı təsirlərini öyrənən elmdir. Bu elm sahəsi, atomlar və molekullar səviyyəsində maddələrin necə meydana gəldiyini, necə dəyişikliklərə uğradığını və hansı reaksiyalarda iştirak etdiyini araşdırır. Kimya həm təbiətin dərinliklərinə nüfuz edərək, maddələrin tərkibini başa düşməyə, həm də yeni maddələrin və materialların yaradılmasına kömək edir. Kimyaçılar müxtəlif maddələr üzərində araşdırmalar apararaq onların xüsusiyyətlərini müəyyən edir və bu biliklərdən sənayedə, təbiətdə və gündəlik həyatda geniş istifadə olunur.

Kimya, bioloji, fiziki və hətta tibb elmləri kimi sahələrlə sıx əlaqədədir və bu səbəbdən də “mərkəzi elm” olaraq tanınır. Kimya sahəsi atom və molekul quruluşlarını araşdırmaqdan yeni dərmanların hazırlanmasına qədər geniş bir spektri əhatə edir.

Kimyanın tarixi

Kimyanın tarixi qədim dövrlərə qədər gedib çıxır. Bu elm sahəsi insanlığın alkimya ilə məşğul olduğu dövrlərdən bu günə qədər böyük inkişaf yolu keçmişdir. Aşağıda kimyanın tarixində mühüm mərhələlər verilmişdir:

Alkimya dövrü

Alkimya kimyanın ilkin forması sayılır və qədim Misir, Yunanıstan, Hindistan və Çin kimi sivilizasiyalarda mövcud olmuşdur. Alkimyaçılar qızıl yaratmaq, ölümsüzlük iksiri əldə etmək kimi mistik məqsədlər güdürdülər. Onlar təbiətdəki maddələri bir-biri ilə qarışdıraraq yeni materiallar yaratmağa çalışırdılar.

Müasir kimyanın doğuşu

17-18-ci əsrlərdə Robert Boyl və Antoine Lavoisier kimi alimlər kimyanın əsaslarını qoymuş və onun elmi metodlarla inkişafını təmin etmişdilər. Lavoisier, element anlayışını izah edərək maddələrin dəyişməz olduğunu və kimyəvi reaksiyaların kütlə balansına uyğun gəldiyini sübut etmişdir.

Atom nəzəriyyəsi və molekulyar kimya

19-cu əsrdə atom nəzəriyyəsinin inkişafı ilə kimya daha dəqiq və elmi əsaslara dayanmağa başladı. John Dalton, atomların maddələrin əsas hissəciyi olduğunu irəli sürərək, maddələrin qarşılıqlı təsirini anlamağa yardım etdi.

Kimyanın əsas sahələri

Kimya müxtəlif sahələrə bölünür və hər bir sahə fərqli aspektləri öyrənir. Aşağıda kimyanın əsas sahələri və onların öyrənmə obyekti verilmişdir:

Ümumi kimya

Ümumi kimya, kimyanın əsaslarını öyrənir və bütün digər kimya sahələrinə dair ümumi məlumat verir. Bu sahə maddələrin tərkibi, quruluşu, atomlar və molekulların quruluşu, kimyəvi reaksiyaların mexanizmi kimi əsas anlayışları əhatə edir.

Üzvi kimya

Üzvi kimya karbon əsaslı maddələri öyrənir və həyat üçün vacib olan bioloji molekulların tərkibini araşdırır. Üzvi kimya sahəsi zülallar, karbohidratlar, lipidlər və nuklein turşuları kimi bioloji molekulları öyrənir.

Qeyri-üzvi kimya

Qeyri-üzvi kimya, üzvi maddələrdən başqa bütün digər maddələri öyrənir. Bu sahə minerallar, metallər, turşular və bazlar kimi müxtəlif kimyəvi maddələrə fokuslanır.

Fiziki kimya

Fiziki kimya, kimyəvi sistemlərin enerjisi və termodinamika kimi mövzuları əhatə edir. Bu sahə, maddələrin enerji dəyişikliklərini, reaksiya kinetikasını və molekulyar dinamikasını öyrənir.

Analitik kimya

Analitik kimya maddələrin tərkibini və strukturunu təyin etməyə yönəlmişdir. Bu sahədə istifadə olunan üsullar və texnologiyalar müxtəlif maddələrin analizini aparmağa imkan verir.

Kimyanın gündəlik həyatda əhəmiyyəti

Kimya gündəlik həyatımızın ayrılmaz hissəsidir və bir çox sahədə istifadə olunur. Kimyanın gündəlik həyatda əhəmiyyətini göstərən bəzi nümunələr:

Kimya, müxtəlif xəstəliklərin müalicəsində istifadə edilən dərmanların hazırlanmasında mühüm rol oynayır. Əczaçılıq kimyası vasitəsilə kimyaçılar effektiv dərman preparatları hazırlayır.

Ev təmizliyində istifadə etdiyimiz deterjanlar, sabunlar və digər təmizləyici vasitələr kimyəvi maddələrdən hazırlanır. Bu maddələr bakteriyaların və çirklərin təmizlənməsinə kömək edir.

Kimya qida sənayesində də əhəmiyyətli rol oynayır. Qida maddələrinin saxlanması və onların keyfiyyətini qorumaq üçün müxtəlif kimyəvi maddələr və qatqılar istifadə olunur.

Kənd təsərrüfatında istifadə edilən gübrələr və pestisidlər kimyanın məhsuludur. Bu maddələr məhsulun keyfiyyətini artırmaq və ziyanverici həşəratları məhv etmək üçün istifadə olunur.

Kimya, müxtəlif enerji mənbələrinin işlənməsi və istifadə edilməsi üçün lazım olan texnologiyaların inkişafına kömək edir. Neft məhsulları, qaz və hətta alternativ enerji mənbələri kimya elminin nailiyyətlərinə əsaslanır.

Kimya sahəsində istifadə olunan əsas anlayışlar

Kimya elmi müxtəlif anlayış və terminlərlə zəngindir. Aşağıda kimya elminin əsas anlayışlarından bəziləri verilmişdir:

Atom-Atom, maddənin ən kiçik və bölünməz hissəsidir. Atomların birləşməsi ilə molekullar əmələ gəlir və bu molekullar müxtəlif maddələrin quruluşunu təşkil edir.

Malekul-Molekul, bir neçə atomun birləşməsi ilə yaranan bir quruluşdur. Molekullar müxtəlif kimyəvi bağlarla birləşərək fərqli maddələr əmələ gətirir.

Kimyəvi reaksiya-Kimyəvi reaksiya, bir və ya daha çox maddənin kimyəvi tərkibində dəyişikliklər meydana gətirən bir prosesdir. Bu proses nəticəsində yeni maddələr və ya enerjilər meydana gələ bilər.

Elektrolit-Elektrolit, elektrik keçirici maddələrə deyilir. Bu maddələr ionların hərəkəti ilə elektrik enerjisini keçirirlər və bədəndə də mühüm rol oynayırlar.

Kimyanın gələcək perspektivləri

Kimya elmi davamlı olaraq inkişaf etməkdədir və gələcəkdə daha böyük kəşflərə imza atmağa davam edəcəkdir. Kimya elmi sahəsində nano-texnologiyalar, yenilənə bilən enerji mənbələri və biotexnologiyalar kimi sahələrdə irəliləyişlər gözlənilir. Bu kəşflər insan həyatını daha da asanlaşdıracaq və ətraf mühitin qorunmasına yardım edəcək.

Kimya, maddələrin tərkibini və onların qarşılıqlı təsirlərini araşdıran geniş bir elmdir. Həyatımızın hər sahəsində kimyanın təsirini görmək mümkündür. Bu elmin nailiyyətləri sayəsində tibbi sahədə, sənayedə və gündəlik həyatda bir çox problem həll olunur. Kimya elmi gələcəkdə də yeni kəşflərlə cəmiyyətin inkişafına töhfə verəcəkdir.

Bir cavab yazın

Sizin e-poçt ünvanınız dərc edilməyəcəkdir. Gərəkli sahələr * ilə işarələnmişdir

Back to top button