Kooperativ nədir?
Kooperativ, insanların müəyyən bir məqsəd üçün könüllü şəkildə bir araya gəlib bərabər hüquqlarla bir təşkilat qurduğu, özünüidarə olunan iqtisadi birlikdir. Kooperativlər adətən üzvlərinin iqtisadi, sosial və ya mədəni ehtiyaclarını birlikdə təmin etmək məqsədi ilə yaradılır. Bu birliklər qeyri-kommersiya xarakteri daşısa da, gəlir əldə edə bilər, lakin bu gəlir üzvlərin rifahı üçün istifadə olunur.
Kooperativin əsas prinsipləri
Kooperativlər bir neçə əsas prinsipə əsaslanır. Bu prinsiplər həm onların fəaliyyətini yönləndirir, həm də digər kommersiya qurumlarından fərqləndirir:
- Könüllü üzvlük – Heç kim kooperativə zorla daxil edilmir.
- Demokratik idarəetmə – Hər üzvün bir səs hüququ var.
- İqtisadi iştirakçılıq – Üzvlər həm pay sahibi olur, həm də gəlirdən pay alırlar.
- Müstəqillik və özünüidarə – Hökumətdən və digər xarici təsirlərdən müstəqildir.
- Təhsil və məlumatlandırma – Üzvlərə və cəmiyyətə maarifləndirici fəaliyyətlər təqdim edilir.
- Əməkdaşlıq – Kooperativlər bir-biri ilə əməkdaşlıq edir.
- İctimai məsuliyyət – Yerli icmanın inkişafı üçün fəaliyyət göstərirlər.
Kooperativin növləri
Kooperativlər fəaliyyət sahəsinə görə müxtəlif formalarda ola bilər. Ən çox rast gəlinən növlər aşağıdakılardır:
İstehsal kooperativi
Bu tip kooperativlərdə üzvlər birlikdə məhsul istehsal edir və onu satır. Misal üçün, kənd təsərrüfatı məhsullarını yetişdirən fermerlər bir araya gələrək məhsullarını birlikdə bazara çıxarırlar.
İstehlak kooperativi
Bu kooperativlər üzvlərin məhsul və xidmətləri daha sərfəli qiymətlərlə əldə etməsi üçün yaradılır. Məsələn, ərzaq mallarını birbaşa topdansatışdan alaraq üzvlərə paylamaq.
Kredit kooperativi
Maliyyə ehtiyaclarını qarşılamaq üçün yaradılır. Üzvlər öz aralarında borc verir, yığım edir və investisiya layihələrini maliyyələşdirir.
Yaşayış (ev) kooperativi
Bu tip kooperativlər birgə mənzil tikintisi və ya saxlanılması üçün qurulur. Mənzil kooperativlərinin üzvləri binanın tikintisində iştirak edərək sonradan orada yaşamaq hüququ əldə edir.
Kooperativin üstünlükləri
Kooperativ forması bir çox üstünlük təqdim edir:
- Maliyyə imkanlarının birləşdirilməsi – Üzvlər resurslarını bir yerə qoyaraq daha böyük imkanlar əldə edir.
- Qiymətə nəzarət – Orta vasitəçilər olmadan daha aşağı qiymətlə məhsul və xidmət almaq imkanı yaradır.
- Sosial birlik və əməkdaşlıq – Kooperativlər üzvlər arasında güvən və birlik yaradır.
- Ədalətli bölüşmə – Gəlir yalnız səhmdarlara yox, iştirak edən üzvlərə paylanır.
- Demokratik idarəetmə – İdarəetmədə hər kəsin səsi bərabərdir.
Kooperativin çatışmazlıqları
Bəzi hallarda kooperativlərdə də çətinliklər yaşana bilər:
- İdarəetmədə təcrübəsizlik – Bəzi üzvlər idarəetmədə peşəkar olmadığından qərarlar gecikə bilər.
- Kapital çatışmazlığı – Xüsusilə yeni yaranan kooperativlər maliyyə çətinlikləri ilə qarşılaşa bilər.
- Motivasiya problemi – Bütün üzvlər eyni dərəcədə aktiv olmadıqda ümumi fəaliyyət zəifləyə bilər.
Azərbaycanda kooperativlər
Azərbaycanda kooperativ anlayışı daha çox kənd təsərrüfatı və mənzil sahəsində yayılıb. Dövlət son illərdə kənd yerlərində fermer kooperativlərinin qurulmasına və inkişafına dəstək verir. Bu, həm kənd əhalisinin gəlirini artırmaq, həm də yerli məhsulların bazara çıxışını asanlaşdırmaq məqsədi daşıyır.
2023-cü ildən başlayaraq Azərbaycanda fermer birlikləri və kənd təsərrüfatı kooperativlərinə güzəştli kreditlər, texniki avadanlıq dəstəyi və təlim proqramları təqdim olunur.
Kooperativ necə qurulur?
Kooperativ yaratmaq üçün aşağıdakılar tələb olunur:
- Təşəbbüs qrupu – Eyni məqsədi paylaşan azı 5-7 nəfər.
- Nizamnamə hazırlanması – Fəaliyyət prinsipləri və idarəetmə mexanizmləri müəyyən olunmalıdır.
- Qeydiyyat – Ədliyyə Nazirliyində hüquqi şəxs kimi qeydiyyatdan keçmək.
- Üzvlərin cəlb edilməsi və kapitalın formalaşdırılması
- İdarə heyətinin seçilməsi və fəaliyyətə başlanılması
Kooperativlər cəmiyyətin iqtisadi və sosial inkişafında mühüm rol oynayan təşkilatlardır. Onlar insanlar arasında həmrəyliyi, iqtisadi müstəqilliyi və ədalətli gəlir bölüşümünü təşviq edir. Doğru idarəetmə və məqsədyönlü fəaliyyətlə hər bir kooperativ, üzvləri üçün dayanıqlı gəlir mənbəyi və sosial dəstək forması ola bilər.