Mübaliğə nədir?
Mübaliğə — ədəbiyyatda və nitqdə fikrin, hadisənin və ya predmetin təsirini artırmaq üçün onun şişirdilmə üsuludur. Bu bədii ifadə vasitəsi çox vaxt diqqəti cəlb etmək, oxucuda və ya dinləyicidə emosional təsir yaratmaq məqsədi ilə istifadə olunur. Mübaliğə həm şifahi, həm də yazılı nitqdə geniş yayılmış bir bədii üsuldur və istənilən janrda, o cümlədən poeziya, nəsr və dramaturgiyada öz yerini tapır.
Mübaliğənin əlamətləri
Mübaliğənin əsas xüsusiyyəti onun şişirtmə olmasıdır. Bu vasitə ilə danışan şəxs müəyyən bir şeyi adi halından daha güclü, daha böyük, daha vacib və ya əhəmiyyətli kimi göstərir.
Məsələn:
- “Bu iş üçün min il gözlədim!” cümləsində gözləmə müddəti şişirdilir.
- “Dünyanın ən gözəl mənzərəsi buradadır!” cümləsində də mübaliğə var, çünki bütün dünyadakı mənzərələri müqayisə etmək real deyil.
Mübaliğənin funksiyaları
- Emosional təsir yaratmaq
Mübaliğə oxucunun və ya dinləyicinin diqqətini cəlb etmək və daha güclü emosional reaksiya yaratmaq məqsədi daşıyır. Şişirtmə vasitəsilə nitq daha təsirli olur və dinləyiciyə istədiyi mesajı daha dərindən çatdırır. - Nitqi bədii etmək
Mübaliğə bədii nitqi daha maraqlı və cazibədar edir. Bu üsul ilə yazıçı və ya şair hadisə və ya obrazları daha canlı və parlaq şəkildə təqdim edir, oxucunu və ya dinləyicini hadisələrə daha yaxından cəlb edir. - Satirik və ya ironik təsir yaratmaq
Satira və ironiya ilə bağlı olan əsərlərdə mübaliğə çox vaxt tənqid etmək və ya gülünc vəziyyət yaratmaq üçün istifadə olunur. Burada məqsəd, bəzi xüsusiyyətləri qəsdən şişirtməklə onu qeyri-real və gülünc vəziyyətə gətirməkdir.
Mübaliğəyə aid misallar
- Ədəbiyyatda mübaliğə:
Azərbaycan poeziyasının klassiki Nizami Gəncəvinin əsərlərində mübaliğəyə tez-tez rast gəlinir. Məsələn, “Xosrov və Şirin” əsərində eşqin təsvirində mübaliğələrə geniş yer ayrılmışdır. - Gündəlik danışıqda mübaliğə:
Danışıq dilində də tez-tez istifadə edilən mübaliğə, insanların duyğu və düşüncələrini daha aydın ifadə etmək üçün işlədilir. Məsələn, “Dərsdə sonsuz dərəcədə darıxdım” kimi cümlələr mübaliğə nümunəsidir.
Mübaliğənin növləri
Mübaliğə müxtəlif formalarda özünü göstərə bilər:
- Pozitiv mübaliğə: Bir hadisəni və ya şəxsi çox müsbət şəkildə təsvir etmək. Məsələn, “Bu, dünyanın ən böyük kəşfidir!”
- Negativ mübaliğə: Hadisəni və ya şəxsi çox mənfi şəkildə göstərmək. Məsələn, “Heç kim məni anlamır!”
- Ironik mübaliğə: Şişirtmələr yolu ilə ironiya yaratmaq. Məsələn, “O qədər varlıyam ki, bir qəpik də yoxdur!”
Mübaliğənin tarixi
Mübaliğə üsulunun kökləri qədim dövrlərə dayanır. Antik Yunan və Roma ədəbiyyatında bu üsul geniş yayılmışdı. Məsələn, Homerin “İliada” və “Odisseya” əsərlərində mübaliğələr bol yer tutmuşdur. Orta əsr Şərq və Qərb ədəbiyyatında da mübaliğə geniş şəkildə işlədilmişdir. Müasir dövrdə isə mübaliğə reklam, filmlər və populyar mədəniyyətdə çox istifadə olunan vasitələrdən biridir.