Numizmatika nədir?

Numizmatika – pul vahidlərini, əsasən sikkələri və kağız pulları öyrənən elmdir. Bu sahə təkcə pulların dəyərləndirilməsi ilə deyil, həm də onların tarixi, mədəni və iqtisadi əhəmiyyəti ilə maraqlanır. Numizmatika qədim və müasir pulların öyrənilməsi, qorunması və kolleksiya edilməsi ilə məşğul olan bir sahədir. Sözün mənşəyi yunanca “nomisma” – yəni “pul” sözündən gəlir.

Numizmatika yalnız hobbidən ibarət deyil, eyni zamanda elmi və tarixi əhəmiyyət daşıyan bir fəaliyyətdir. Onun əsas məqsədləri aşağıdakılardır:

• Tarixi sikkə və pulların tədqiqi
• Pul sistemlərinin və iqtisadiyyatın inkişafını izləmək
• Sikkələrin texnoloji və dizayn xüsusiyyətlərini öyrənmək
• Tarixi dövrlərə dair sosial və siyasi məlumatlar toplamaq
• Kolleksiya məqsədilə sikkə və pulların qorunması və saxlanması

Bu məqsədlər sayəsində numizmatika həm tarix, həm arxeologiya, həm də iqtisadiyyatla sıx bağlıdır.

Numizmatika sahəsində istifadə olunan obyektlər

Numizmatika sahəsində bir neçə əsas obyekt mövcuddur:

• Metal sikkələr: Qızıl, gümüş, mis və digər metallardan hazırlanmış tarixi və müasir sikkələr.
• Kağız pullar: Müxtəlif ölkələrin fərqli dövrlərə aid pul vahidləri.
• Medallar və nişanlar: Dövlət və ictimai təşkilatlar tərəfindən verilən və tarixi əhəmiyyət daşıyan obyektlər.
• Jetonlar və kupçalar: Bəzi dövrlərdə istifadə edilən alternativ pul vahidləri.

Bu obyektlərin öyrənilməsi ilə tarix boyu pul dövriyyəsi, dövlətlərin iqtisadi siyasəti və hətta siyasi hadisələr haqqında məlumat əldə etmək mümkündür.

Numizmatikanın tarixi

Numizmatikanın tarixi qədim dövrlərə dayanır. İlk sikkələr eramızdan əvvəl VII əsrdə Lidiyada (indiki Türkiyə ərazisi) istifadə olunmağa başlayıb. Daha sonra bu sikkə sistemi yunanlar və romalılar tərəfindən inkişaf etdirilib. Orta əsrlərdə İslam dünyasında, eləcə də Avropada numizmatika daha da geniş yayılıb.

Elmi olaraq numizmatika XVI əsrdən etibarən inkişaf etməyə başlayıb. Bu dövrdən etibarən kolleksiyaçılar və alimlər pulların tarixini və dizaynını sistemli şəkildə araşdırmağa başladılar.

Numizmatikanın növləri

Numizmatika sahəsində fərqli istiqamətlər vardır. Bunlara aşağıdakılar daxildir:

• Tarixi numizmatika: Qədim və orta əsrlərə aid sikkələrin öyrənilməsi.
• Müasir numizmatika: Son dövrlərə aid pul vahidlərinin tədqiqi.
• Banknotika: Təkcə kağız pulların öyrənilməsi ilə məşğul olan sahə.
• Medalistika: Medal və nişanların tədqiqi və toplanması.

Bu istiqamətlərin hər biri öz sahəsində dəyərli məlumatlar təqdim edir və fərqli maraqlara xidmət edir.

Kolleksiyaçılıq və numizmatika

Numizmatika ilə maraqlanan bir çox insan bu sahəni həm də hobbi kimi görür. Kolleksiyaçılar müxtəlif dövrlərə, ölkələrə və növlərə aid sikkə və pulları toplayaraq onları qoruyur və bəzən sərgilər təşkil edirlər. Bu fəaliyyət həm maarifləndirici, həm də maddi baxımdan dəyərli ola bilər. Nadir sikkələr bəzən milyonlarla dəyərə sahib olur.

Azərbaycanda numizmatika

Azərbaycanda da numizmatika sahəsində maraq getdikcə artır. Xüsusilə qədim Albaniya dövrünə və Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti zamanına aid sikkələr tarixçilər və kolleksiyaçılar tərəfindən araşdırılır. Milli Elmlər Akademiyası və bəzi muzeylər bu sahədə tədqiqatlar aparır və numizmatik sərgilər təşkil edir.