Qəzəl nədir?
Qəzəl, klassik şərq poeziyasında ən məşhur janrlardan biridir. Əsasən sevgi, kədər, gözəllik və ilahi eşq mövzularını ehtiva edir. Qəzəl, fars, ərəb, türk və digər şərq ədəbiyyatlarında zəngin bir yer tutur. Bu poetik forma müəyyən bir qafiyə və ölçü sistemi ilə yazılır.
Qəzəlin quruluşu
Məqtə və məxsusiyyətlər-Qəzəl əsasən beyitlərdən ibarət olur və hər beyitin iki misrası bir-biri ilə əlaqəli şəkildə yazılır. İlk beyitə “mətlə” deyilir və burada əsas mövzu müəyyən edilir. Sonuncu beyit isə “məqtə” adlanır və şairin adını və ya təxəllüsünü ehtiva edir.
Qafiyə sistemi
- İlk beyitdə hər iki misra bir-biri ilə qafiyələnir.
- Sonrakı beyitlərin ikinci misraları eyni qafiyə ilə bitir.
- Bu qafiyələmə sistemi qəzəlin ən xarakterik xüsusiyyətlərindən biridir.
Ölçü
Qəzəllər əsasən “aruz” ölçüsündə yazılır. Bu ölçü şeirə ritmik bir axıcılıq və musiqilik qazandırır.
Qəzəlin tarixi
Ərəb ədəbiyyatında başlanğıcı-Qəzəlin yaranışı ərəblərin “qasidə” adlanan uzun şeir formalarına əsaslanır. Ərəb ədəbiyyatında qəzəl, qasidənin sevgi və təsvirlə bağlı hissəsindən ayrılaraq müstəqil bir forma halına gəlmişdir.
Fars ədəbiyyatında inkişafı-Fars ədəbiyyatında qəzəl daha da inkişaf etdirilmiş və Hafiz, Sədi, Rumi kimi böyük şairlər tərəfindən ən yüksək zirvələrinə çatdırılmışdır. Fars qəzəlləri daha çox fəlsəfi və mistik məzmun daşıyır.
Türk ədəbiyyatında rolu-Türk ədəbiyyatında qəzəl xüsusilə Osmanlı dövründə populyar olmuşdur. Füzuli, Nəsimi, Bəxtiyar Vahabzadə kimi şairlər qəzəl janrında möhtəşəm əsərlər yaratmışdır.
Qəzəlin mövzuları
Sevgi və gözəllik-Qəzəllərin əsas mövzusu sevgi və aşiqin sevgilisi qarşısındakı hissləridir. Bu mövzularda təsvirlər çox vaxt yüksək poetikliklə ifadə olunur.
Kədər və ayrılıq-Qəzəllərdə ayrılıq və itki mövzuları da geniş yer alır. Şairlər öz duyğularını bu mövzular vasitəsilə ifadə edirlər.
İlahi eşq və mistika
Xüsusilə sufi poeziyasının təsiri ilə qəzəllərdə ilahi eşq və mistik məzmunlar geniş yayılmışdır.
Qəzəlin əhəmiyyəti
Qəzəl janrı yalnız şeir sənətinin bir hissəsi deyil, həm də mədəniyyətlərin ortaq dəyəridir. O, həm klassik ədəbiyyatın, həm də müasir poeziyanın əsas sütunlarından biridir.
Qəzəllər musiqi və şeir sənətinin harmoniyasını özündə birləşdirir. Bu janr, həmçinin ənənəvi musiqi janrlarında da geniş istifadə olunur.
Qəzəllər vasitəsilə müxtəlif xalqların dil zənginliyi və mədəni dəyərləri nəsildən-nəslə ötürülür.
Qəzəl janrında məşhur şairlər
- Hafiz Şirazi
- Füzuli
- Rumi
- Nəsimi
- Sədi Şirazi
Bu şairlərin əsərləri qəzəl janrının şah əsərləri kimi qiymətləndirilir və dünya ədəbiyyatı üçün böyük əhəmiyyət daşıyır.