Qafiyə nədir?

Qafiyə poeziyanın ayrılmaz hissələrindən biridir. Şeirdə sözlərin ahəngini və ritmini formalaşdırmaq üçün istifadə edilən qafiyə, ədəbiyyatın ən qədim və mühüm elementlərindən biri hesab olunur. Bu məqalədə qafiyə nədir, onun əsas növləri və şeirdəki rolu haqqında ətraflı məlumat veriləcək.

Qafiyə – şeir misralarının sonundakı eyni və ya oxşar səslənən sözlərin uyğunluğudur. Bu uyğunluq şeirdə ahəngdarlıq və ritm yaradır. Qafiyə vasitəsilə şeir daha axıcı və yadda qalan olur.

Məsələn:
Gül açır bağçada,
Axşam olur açıqca.

Burada “bağçada” və “açıqca” sözləri qafiyələnir, çünki son hecaları oxşardır.

Qafiyənin əsas xüsusiyyətləri

✔️ Ahəng və ritm yaradır – Şeirin axıcılığını təmin edir.
✔️ Yadda qalmağı asanlaşdırır – Oxucunun və dinləyicinin şeiri rahat əzbərləməsinə kömək edir.
✔️ Mənanı gücləndirir – Qafiyə şeirin ifadə etdiyi hissləri daha təsirli edir.

Qafiyə növləri

Qafiyələr müxtəlif formalarda olur. Əsas növlərinə aşağıdakılar daxildir:

Tam qafiyə-Tam qafiyədə sözlərin son səsləri eyni olur.

Misal:
Gəldi qaranlıq,
İçimdə daranlıq.

Burada “qaranlıq” və “daranlıq” sözləri eyni səslə bitdiyinə görə tam qafiyə sayılır.

Yarım qafiyə-Yarım qafiyədə sözlərin yalnız son samiti eynidir.

Misal:
Qayıtdı uzaqdan,
Qar yağdı uzaqdan.

Burada “uzaqdan” sözləri tam eyni deyil, lakin müəyyən səslər oxşardır.

Açıq qafiyə-Açıq qafiyədə sözlərin son hecası açıq saitlə bitir.

Misal:
Yayda günəşli,
Qışda bəyazlı.

Qapalı qafiyə-Qapalı qafiyədə isə son heca samitlə bitir.

Misal:
Payızda soyuq,
Dağların doluq.

Daxili qafiyə-Daxili qafiyə misra daxilindəki sözlərin uyğunluğudur.

Misal:
Günəş doğur, içim coşur.

Burada “doğur” və “coşur” sözləri daxili qafiyə yaradır.

Qafiyənin şeirdə rolu

Qafiyə şeirdə musiqililik yaradır və məzmunun daha təsirli çatdırılmasına kömək edir. Bundan əlavə, oxucunun diqqətini çəkir və yaddaşda qalmağı asanlaşdırır.

Qafiyəli şeirlərin nümunələri

Azərbaycan ədəbiyyatında Nizami Gəncəvi, Füzuli və digər böyük şairlər qafiyədən geniş istifadə etmişlər. Məsələn:

Sevgi gözəl bir xəzinədir,
İnsanın qəlbinə düzüləndir.

Burada “xəzinədir” və “düzüləndir” sözləri qafiyələnərək şeirin axıcılığını artırır.

Qafiyə şeirin vacib elementlərindən biridir və onun estetik dəyərini artırır. Müxtəlif növlərdə istifadə olunaraq, şeirə xüsusi ahəng və ritm qatır. Ədəbiyyatın istənilən dövründə qafiyə mühüm rol oynayır və şairlərin yaradıcılığında geniş tətbiq edilir.