Qətran nədir?

Qətran qədimdən bu günə qədər istifadə edilən, tərkibində müxtəlif orqanik birləşmələr olan qatı və qara rəngli maddədir. Əsasən bitki mənşəli və ya süni şəkildə əldə edilir. Qətran çox vaxt ağacların, xüsusilə şam və ladin ağaclarının qabıqlarından və ya odun hissələrindən distillə yolu ilə hazırlanır. Onun tərkibində fenollar, turşular, aromatik birləşmələr və karbohidrogenlər olur.

Qətranın növləri

Qətranın müxtəlif növləri mövcuddur və onlar əsasən mənşəyinə və hazırlanma üsuluna görə fərqlənir. Ən çox rast gəlinən növlər bunlardır:

• Bitki qətranı – ağacların oduncaq və qabıqlarından alınır.
• Kömür qətranı – daş kömürün distillə edilməsi nəticəsində yaranır.
• Süni qətran – neft məhsullarının emalından əldə edilən bir növdür.

Hər bir növün tərkibi və istifadəsi fərqlidir. Məsələn, kömür qətranı daha çox sənaye sahəsində istifadə olunur, bitki qətranı isə xalq təbabətində və kosmetikada geniş yayılıb.

Qətranın istifadəsi

Qətranın istifadə sahələri olduqca genişdir:

• Sənayedə: Asfalt istehsalında, boya və lakların hazırlanmasında, su izolyasiya materiallarında istifadə edilir.
• Tibb sahəsində: Xalq təbabətində antiseptik və göbələk əleyhinə vasitə kimi istifadə olunur.
• Kosmetika: Saç tökülməsinin qarşısını almaq üçün şampunlarda, dəri xəstəliklərinə qarşı məlhəmlərdə istifadə edilir.
• Kənd təsərrüfatı: Qətranın insektisid təsiri olduğu üçün bəzi bitki qoruyucu vasitələrdə tətbiq olunur.

Qətranın təbii növləri müəyyən dozada faydalı olsa da, süni və sənaye məqsədli növləri sağlamlıq üçün təhlükəli ola bilər. Xüsusilə kömür qətranı tərkibində kanserogen maddələr ehtiva edir və dəri ilə uzunmüddətli təmasda olmaq, tənəffüs yollarında problemlər yarada bilər. Buna görə də istifadə zamanı ehtiyatlı olmaq vacibdir.

Tarixi və maraqlı faktlar

Qətran əsrlər boyu insanlar tərəfindən istifadə olunmuşdur. Qədim dövrlərdə gəmi və bina tikintisində, dəri emalında, hətta tibbi məqsədlərlə tətbiq olunmuşdur. Orta əsrlərdə Avropada qətran “təbii antiseptik” kimi tanınırdı və yaraların dezinfeksiyasında istifadə edilirdi.

Eyni zamanda, qətran bir çox mədəniyyətdə simvolik mənalara da sahib olub. Məsələn, bəzi mifologiyalarda qətran qaralığın, sirrin və qoruyuculuğun rəmzi sayılıb.

Qətran — təbiətdən gələn, çoxşaxəli və müxtəlif sahələrdə tətbiq olunan faydalı bir maddədir. Həm təbii müalicə vasitəsi, həm də sənaye üçün xammal kimi böyük əhəmiyyətə malikdir. Lakin süni qətranların tərkibindəki zərərli maddələr səbəbindən istifadədə diqqətli olmaq lazımdır. Əgər düzgün və ehtiyatla istifadə olunarsa, qətran həyatımızın bir çox sahəsində faydalı ola bilər.