Absurd nədir?

Absurd sözü gündəlik həyatda tez-tez eşidilən, lakin mahiyyəti tam başa düşülməyən bir anlayışdır. Absurdun kökündə məntiqə zidd olan, anlamsız və ya mənasız hesab edilən vəziyyətlər dayanır. Bu anlayış həm fəlsəfi, həm də ədəbiyyat və incəsənət sahəsində geniş istifadə edilir. Bu məqalədə absurdun mənası, onun fəlsəfi tərəfi və ədəbiyyat və incəsənətdəki rolu haqqında danışacağıq.

Absurd anlayışının mənası

Absurd, latınca “absurdus” sözündən törəyib və “mənasız”, “uyğunsuz” deməkdir. Bu anlayış məntiqə uyğun olmayan, ziddiyyətli və ya qeyri-mümkün vəziyyətləri təsvir etmək üçün istifadə edilir. Gündəlik həyatda absurd adətən məntiqsiz davranışları, anlaşılmaz hadisələri və ya mənası olmayan müzakirələri ifadə edir. Lakin absurdun daha dərin fəlsəfi və mədəni mənası var.

Absurd fəlsəfəsi

Absurd fəlsəfəsi, insanın həyatın mənasını axtarması və bu prosesdə heç bir nəticə əldə etməməsi ilə bağlıdır. Bu anlayış XX əsr filosofları, xüsusilə Albert Kamyu tərəfindən geniş şəkildə işlənmişdir. Kamyu “absurd” anlayışını həyatın mənası ilə bağlı insanın mübarizəsi kimi təqdim edir. Onun fikrincə, həyat anlamsızdır, lakin insanlar bu mənanı axtarmaqda davam edirlər. Bu isə insanı absurd vəziyyətə salır.

Kamyu absurd haqqında belə yazırdı: “Həyat mənasızdır, lakin bu mənasızlıq qarşısında insanın seçimi var: ya bu vəziyyəti qəbul edərək, həyatın sadəcə yaşanmalı olduğunu dərk etmək, ya da mənasızlığın içində mübarizə apararaq yaşamağa davam etmək.” Bu fəlsəfi baxışa görə, absurd insanın həyatdakı varlığı ilə kainatın mənasızlığı arasındakı toqquşmadır.

Absurdun əsas mövzuları

Absurd fəlsəfəsində əsas mövzular insanın həyatın mənasını axtarmağı, ölümün qaçılmazlığı və taleyin nəzarətsizliyi kimi mövzulardır. Bu mövzular insanın öz varlığına dair suallara cavab axtararkən qarşılaşdığı mənasızlığı vurğulayır.

Absurd fəlsəfəsinin əsas tezislərindən biri, həyatın mahiyyətcə mənasız olmasıdır. İnsanların öz varlığına dair axtarışları nəticəsiz qalır və onlar mənasızlıqla üzləşirlər. Kamyunun məşhur əsəri “Yad” (L’étranger) bu fikri özündə cəmləyir. Əsərin qəhrəmanı həyatın mənasız olduğunu qəbul edir və bu anlayışla yaşamağa çalışır.

Absurd fəlsəfəsində ölüm əsas mövzudur. İnsanlar nə qədər cəhd etsələr də, ölüm qaçınılmazdır. Bu, insanın absurd vəziyyətə düşdüyünü göstərir. Kamyunun başqa bir əsəri “Sizəf əfsanəsi” bu mövzunu geniş şəkildə işləmişdir. Bu əsərdə Sizəf hər dəfə daşı dağın zirvəsinə qədər qaldırır, lakin hər dəfə daş geri düşür. Bu simvol insanın mənasız həyatla mübarizəsini göstərir.

Absurd fəlsəfəsində insan taleyinə nəzarət edə bilmədiyi üçün qərarsızlıq və çaşqınlıq yaşayır. İnsanlar öz həyatlarında azad iradəyə malikdirlər, lakin bu azadlıq mənasızlığa qarşı mübarizədə heç bir nəticə vermir.

Absurd ədəbiyyatda və incəsənətdə

Absurd yalnız fəlsəfədə deyil, həm də ədəbiyyat və incəsənətdə geniş istifadə olunur. Absurd ədəbiyyatı və teatrı, məntiqsiz hadisələr və mənasız dialoqlarla dolu əsərləri ilə tanınır. Bu cərəyanın əsas nümayəndələrindən biri Samuel Bekett olmuşdur.

Absurd teatrı

Absurd teatrı XX əsrin ortalarında məşhurlaşmışdır və əsasən məntiqsiz, mənasız və ziddiyyətli dialoqlarla xarakterizə olunur. Samuel Bekettin “Qodonu gözləyərkən” əsəri absurd teatrının ən məşhur nümunələrindən biridir. Bu əsərdə qəhrəmanlar Qodonun gələcəyini gözləyirlər, lakin Qodo heç vaxt gəlmir. Bu, insanların mənasız gözləntiləri və həyatda mənanın axtarışını simvollaşdırır.

Absurd ədəbiyyatı

Absurd ədəbiyyatında insanın həyatın mənasızlığına qarşı mübarizəsi, məntiqsiz vəziyyətlər və insan taleyinin mənasızlığı əsas mövzular kimi çıxış edir. Albert Kamyu, Frants Kafka və Eugen Ionesco bu cərəyanın əsas yazıçılarıdır. Onların əsərlərində məntiqsiz hadisələr və mənasız dialoqlar ilə insanların həyatda mənanı axtarmaqla bağlı mübarizəsi əks olunur.

Absurd incəsənəti

Absurd anlayışı incəsənətdə də öz əksini tapmışdır. Absurd rəsm və heykəltəraşlıqda məntiqsiz formalar və anlaşılmaz simvollar istifadə olunur. Bu cərəyan vasitəsilə sənətçilər həyatın anlaşılmazlığı və mənasızlığı haqqında mesajlar verirlər.

Absurd, həm fəlsəfədə, həm də ədəbiyyat və incəsənətdə böyük yer tutan bir anlayışdır. Bu anlayış həyatın mənasızlığı və insanların bu mənasızlıqla mübarizəsi ilə bağlıdır. Absurd fəlsəfəsində və incəsənətində insanın qərarsızlığı, ölümün qaçınılmazlığı və həyatın mənasını tapmaqda çətinlik yaşaması əsas mövzulardır. Absurd, gündəlik həyatda da məntiqsiz və mənasız hadisələri təsvir etmək üçün istifadə olunur və bu anlayışın mahiyyəti insan varlığının mürəkkəbliyini əks etdirir.