Alzheimer nədir?

Alzheimer xəstəliyi beyin hüceyrələrinin yavaş-yavaş məhv olması ilə xarakterizə olunan sinir sistemi xəstəliyidir. Bu xəstəlik, əsasən yaddaş problemləri ilə başlayır və zamanla düşünmə, qərarvermə və gündəlik fəaliyyətlərdə çətinlik yaradır. Alzheimer xəstəliyi demensiyanın ən çox rast gəlinən növü olaraq qəbul edilir. Xəstəliyin dəqiq səbəbləri tam məlum olmasa da, genetik, ətraf mühit və həyat tərzi faktorlarının rol oynadığı düşünülür. Bu yazıda Alzheimer xəstəliyinin nə olduğunu, onun simptomlarını, səbəblərini və müalicə yollarını ətraflı şəkildə araşdıracağıq.

Alzheimer xəstəliyi nədir?

Alzheimer xəstəliyi, yaddaş və digər əqli funksiyaların tədricən itirilməsi ilə müşayiət olunan sinir sistemi xəstəliyidir. Bu xəstəlik adətən 65 yaşdan yuxarı şəxslərdə müşahidə olunur, lakin erkən başlanğıc Alzheimer halları da mövcuddur. Xəstəlik beyin hüceyrələrinin məhv olması nəticəsində meydana gəlir və zamanla xəstələrin gündəlik həyat fəaliyyətlərini yerinə yetirmələrində ciddi çətinliklər yaradır. Alzheimer xəstəliyinin ən böyük təsiri yaddaşın zəifləməsi olsa da, zamanla düşünmə və qərarvermə bacarıqlarında da əhəmiyyətli problemlər yaranır.

Alzheimer xəstəliyi adını Alman psixiatrı Alois Alzheimer-dən almışdır. O, 1906-cı ildə ilk dəfə olaraq bu xəstəliyin simptomlarını və səbəblərini təsvir etmişdir. Hazırda Alzheimer dünyada milyonlarla insana təsir edən bir xəstəlikdir və yaşlılıq dövründə ən yayğın demensiya növü hesab olunur.

Alzheimer xəstəliyinin səbəbləri

Alzheimer xəstəliyinin dəqiq səbəbləri hələ də tam müəyyən edilməmişdir. Lakin bir çox faktorların bu xəstəliyin yaranmasına və inkişafına təsir göstərdiyi düşünülür. Aşağıda Alzheimer xəstəliyinin əsas səbəblərini nəzərdən keçirək:

Alzheimer xəstəliyinin bəzi hallarında genetik meyl müəyyən rol oynayır. Əgər ailədə Alzheimer xəstəliyindən əziyyət çəkən şəxs varsa, həmin ailə üzvlərində də xəstəliyin inkişaf etmə riski yüksək ola bilər. Xüsusilə APOE genində mutasiyalar bu xəstəliyin riskini artırır.

Alzheimer xəstəliyi zamanı beyin hüceyrələri arasında əlaqələr zəifləyir və nəticədə hüceyrələr məhv olur. Bu, beynin funksiyalarını normal şəkildə yerinə yetirməsinə mane olur və zamanla xəstəliyin simptomları ortaya çıxır.

Alzheimer xəstəliyi ən çox yaşlı şəxslərdə müşahidə olunur. Yaş irəlilədikcə beyin hüceyrələrinin fəaliyyətində dəyişikliklər baş verir və bu da xəstəliyin inkişafına səbəb ola bilər.

Həyat tərzi və ətraf mühit faktorları da Alzheimer riskini artıra bilər. Düzgün qidalanmamaq, fiziki aktivliyin olmaması və siqaret çəkmək kimi faktorlar bu xəstəliyin yaranma riskini yüksəldir.

Alzheimer xəstəliyinin simptomları

Alzheimer xəstəliyi əsasən yaddaş problemləri ilə başlayır, lakin zamanla simptomlar daha da ağırlaşa və digər əqli bacarıqlara da təsir göstərə bilər. Aşağıda Alzheimer xəstəliyinin ən yaygın simptomlarını nəzərdən keçirək:

Alzheimer xəstəliyinin ən erkən və ən yaygın simptomu yaddaş itkisi və ya qısa müddətli yaddaşın zəifləməsidir. Xəstələr adətən yaxın keçmişdə baş verən hadisələri unutmağa başlayır, adları və ünsiyyət zamanı detalları yadda saxlamaq çətinləşir.

Xəstələr gündəlik həyatda adi qərarları verməkdə çətinlik çəkirlər. Bu, maliyyə işləri və məişət tapşırıqları kimi fəaliyyətlərdə açıq şəkildə özünü göstərir.

Alzheimer xəstəliyindən əziyyət çəkən şəxslər konsentrasiya etməkdə və bir işə diqqət verməkdə çətinlik çəkirlər. Bu simptomlar iş yerində və gündəlik həyatda əhəmiyyətli problemlər yarada bilər.

Xəstələr çox vaxt zaman və məkan anlayışını itirir, tanış məkanlarda belə itkin düşə bilirlər.

Alzheimer xəstələri düzgün sözləri tapmaqda və ya cümlələr qurmaqda çətinlik çəkirlər. Danışıq zamanı tez-tez yanlış sözlərdən istifadə edirlər.

Alzheimer xəstəliyinin mərhələləri

Alzheimer xəstəliyi tədricən irəliləyir və üç əsas mərhələyə bölünür: erkən mərhələ, orta mərhələ və gec mərhələ. Hər mərhələ xəstəliyin daha da ağırlaşmasını və simptomların artmasını göstərir.

• Erkən mərhələ – Bu mərhələdə yaddaş zəifləməyə başlayır və xəstələr gündəlik həyat fəaliyyətlərini yerinə yetirməkdə müəyyən çətinliklər yaşayırlar. Lakin bu mərhələdə xəstəlik çox zaman tam müşahidə olunmur, çünki simptomlar nisbətən zəifdir.
• Orta mərhələ – Bu mərhələdə simptomlar daha da ağırlaşır və yaddaş problemləri daha qabarıq olur. Xəstələr artıq adi gündəlik fəaliyyətlərini müstəqil şəkildə yerinə yetirə bilmir, yaxınlarının dəstəyinə ehtiyac duyurlar.
• Gec mərhələ – Gec mərhələdə xəstəlik ən ağır formadadır. Xəstələr artıq ünsiyyət qurmaqda və əsas ehtiyaclarını qarşılamaqda ciddi çətinlik çəkirlər. Bu mərhələdə xəstələrin daimi qayğıya və yardıma ehtiyacı olur.

Alzheimer xəstəliyinin müalicəsi

Hal-hazırda Alzheimer xəstəliyinin tam müalicəsi yoxdur. Lakin bəzi müalicə üsulları xəstəliyin simptomlarını yüngülləşdirmək və xəstənin həyat keyfiyyətini artırmaq üçün istifadə olunur. Aşağıda Alzheimer xəstəliyinin müalicəsində istifadə olunan əsas üsullara nəzər salaq:

• Dərmanlar – Alzheimer xəstəliyinin müalicəsində istifadə olunan dərmanlar, beynin sinir hüceyrələri arasındakı əlaqələri gücləndirmək üçün nəzərdə tutulmuşdur. Bu dərmanlar xəstəliyin bəzi simptomlarını yüngülləşdirə bilər, lakin tam müalicə təmin etmir.
• Koqnitiv terapiya – Koqnitiv terapiya yaddaş və düşünmə bacarıqlarını gücləndirmək üçün tətbiq olunan üsuldur. Bu terapiya xəstələrin gündəlik həyatda daha müstəqil olmalarına və bəzi simptomlarla mübarizə aparmalarına kömək edir.
• Fiziki və sosial fəaliyyətlər – Mütəmadi fiziki məşqlər və sosial fəaliyyətlər Alzheimer xəstəliyinin irəliləməsini yavaşlada bilər. Sosial ünsiyyət və aktiv həyat tərzi, beyin funksiyalarını stimullaşdırmağa kömək edir.

Alzheimer xəstəliyindən necə qorunmaq olar?

Alzheimer xəstəliyindən tamamilə qorunmağın mümkün olmadığını bilsək də, bəzi həyat tərzi dəyişiklikləri xəstəliyin yaranma riskini azaltmağa kömək edə bilər:

• Sağlam qidalanma – Düzgün və balanslı qidalanma beyin sağlamlığını qorumağa kömək edir. Omega-3 yağ turşuları ilə zəngin qidalar, meyvə və tərəvəzlər beyinə faydalıdır.
• Müntəzəm fiziki fəaliyyət – Nizami idman etmək qan dövranını yaxşılaşdırır və beyin funksiyalarını dəstəkləyir.
• Zehni məşqlər – Kitab oxumaq, puzzle həll etmək və ya yeni dillər öyrənmək kimi zehni fəaliyyətlər beynin aktiv qalmasına kömək edir və riskini azalda bilər.

Alzheimer xəstəliyi, yaddaşın və düşünmə qabiliyyətinin tədricən itirilməsi ilə xarakterizə olunan ciddi bir sinir sistemi xəstəliyidir. Yaşlı insanlarda daha çox müşahidə olunsa da, xəstəliyin erkən mərhələləri də mümkündür. Alzheimer xəstəliyinin tam müalicəsi olmasa da, erkən diaqnoz və uyğun müalicə metodları xəstəliyin irəliləməsini yavaşlada və xəstələrin həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmağa kömək edə bilər. Sağlam həyat tərzi, müntəzəm idman və zehni məşqlər risk faktorlarını azaltmaqda mühüm rol oynayır. Alzheimer xəstəliyinə qarşı geniş məlumatlı olmaq və bu xəstəliyə diqqət yetirmək cəmiyyət üçün vacibdir.