Anksiyete nədir?

Anksiyete insanın həyatında zaman-zaman qarşılaşdığı və müəyyən vəziyyətlərdə yaşadığı normal bir duyğudur. Lakin bəzi hallarda bu hiss şiddətli olur və gündəlik həyata ciddi təsir göstərir. Anksiyete, əsasən qorxu, narahatlıq və ya qeyri-müəyyənlik hissi ilə xarakterizə edilir və bu hallar davamlı olduqda psixoloji problemlərə gətirib çıxara bilər. Bu məqalədə anksiyetenin nə olduğunu, onun səbəblərini, simptomlarını və müalicə yollarını ətraflı şəkildə araşdıracağıq.

Anksiyete, əsasən insanın stresli və ya təhlükəli bir vəziyyətdə hiss etdiyi qorxu və narahatlıq duyğularını təsvir etmək üçün istifadə olunan bir termindir. Bu narahatlıq, gələcəkdə baş verə biləcək hadisələr haqqında qeyri-müəyyənlikdən və ya bir təhdid hissindən yaranır. Anksiyete normal bir reaksiya olaraq qısa müddətli ola bilər, lakin bəzən bu duyğu uzun müddət davam edə bilər və insanın həyat keyfiyyətini ciddi şəkildə pisləşdirə bilər.

Anksiyete, adətən ürək döyüntüsünün sürətlənməsi, tərləmə, baş ağrısı və ya nəfəs almaqda çətinlik kimi fiziki simptomlarla müşayiət olunur. Bu, insanın bədənindəki “mübarizə və ya qaçma” reaksiyasının təzahürü olaraq baş verir. Anksiyetenin normal bir hiss olmasına baxmayaraq, anksiyete pozuntuları insanın iş, sosial və şəxsi həyatında ciddi problemlərə səbəb ola bilər.

Anksiyete və stres arasındakı fərq

Anksiyete çox vaxt streslə qarışdırılır, lakin bu iki anlayış arasında fərqlər vardır. Stres, müəyyən bir vəziyyətə qarşı orqanizmin reaksiya verməsidir. Məsələn, işdə təzyiq, maliyyə problemləri və ya şəxsi münasibətlərdəki çətinliklər stressə səbəb ola bilər. Stres adətən qısa müddətlidir və həmin problemin həll olunması ilə sona çatır.

Anksiyete isə çox vaxt stresdən sonra yaranan və gələcəkdə baş verə biləcək hadisələrə dair qorxu hissi ilə əlaqədardır. Anksiyete uzun müddət davam edə bilər və bəzən heç bir real təhlükə və ya problem olmadığı halda belə meydana çıxa bilər. Məsələn, bir şəxs gələcəkdə iş yerində qarşılaşa biləcəyi potensial çətinliklər haqqında daimi olaraq narahat ola bilər və bu narahatlıq onun gündəlik fəaliyyətinə mənfi təsir göstərə bilər.

Anksiyetenin səbəbləri

Anksiyetenin yaranmasının bir çox səbəbi ola bilər. Onun yaranmasına təsir edən faktorlar çox genişdir və hər bir insan fərqli səbəblərdən anksiyete hiss edə bilər. Anksiyetenin əsas səbəblərinə aşağıdakılar daxildir:

• Genetik faktorlar – Anksiyete pozuntuları ailə üzvlərində yayılmışsa, genetik faktorlar bu pozuntunun yaranmasına təsir edə bilər.
• Beyin kimyası – Beyindəki kimyəvi maddələr arasında balanssızlıq anksiyete hisslərinin yaranmasına səbəb ola bilər. Xüsusilə serotonin və dopamin kimi neyrotransmitterlərin səviyyələri bu vəziyyətin yaranmasında böyük rol oynayır.
• Ətraf mühit faktorları – Uşaqlıq dövründə yaşanan travmatik hadisələr, ailə problemləri və ya şəxsi təcrübələr anksiyetenin inkişafına səbəb ola bilər. Həmçinin, gündəlik həyatda davamlı olaraq stressli və ya təzyiqli şəraitdə yaşamaq da anksiyetenin artmasına səbəb ola bilər.
• Tibbi vəziyyətlər – Bəzi tibbi xəstəliklər və ya dərmanların yan təsirləri anksiyete simptomlarının yaranmasına səbəb ola bilər. Məsələn, ürək xəstəlikləri, tiroid problemləri və ya hormonal balanssızlıqlar anksiyete hissinə səbəb ola bilər.

Anksiyetenin simptomları

Anksiyetenin simptomları hər insanda fərqli ola bilər və bu simptomlar həm fiziki, həm də psixoloji ola bilər. Anksiyete hiss edən bir şəxsin yaşadığı ən çox rast gəlinən simptomlara aşağıdakılar daxildir:

• Anksiyete yaşayan insanlar davamlı olaraq təhlükə və ya bədbəxt hadisələr haqqında narahat ola bilər.
• Anksiyete zamanı insanın ürəyi daha sürətli döyünə bilər və bu, bədənin stres reaksiyasının bir hissəsidir.
• Həyəcan və narahatlıq hissi insanın bədənində titrəmə və tərləmə ilə müşayiət oluna bilər.
• Anksiyete səbəbindən insanlar tez-tez yuxu problemləri ilə qarşılaşırlar. Onlar yatmaqda çətinlik çəkir və ya gecələr oyanıb narahat düşüncələrlə yuxuya gedə bilmirlər.
• Narahatlıq hissi insanın diqqətini bir yerə toplamasını çətinləşdirə bilər, bu da onun iş və ya məktəb fəaliyyətlərinə təsir edir.

Anksiyetenin müalicəsi

Anksiyete pozuntuları müalicə oluna bilən vəziyyətlərdir və bir çox hallarda bu vəziyyəti idarə etmək mümkündür. Müalicə üsulları hər kəs üçün fərqli ola bilər və anksiyetenin şiddətinə, səbəbinə və şəxsin sağlamlıq vəziyyətinə uyğun olaraq təyin edilir. Aşağıda anksiyetenin ən geniş yayılmış müalicə üsulları qeyd olunur:

• Psixoterapiya – Psixoterapiya anksiyetenin müalicəsində ən effektiv üsullardan biridir. Xüsusilə kognitiv-davranış terapiyası (KDT) anksiyete ilə mübarizədə geniş istifadə olunur. Bu terapiya insanın narahatlıq yaradan düşüncələrini dəyişməsinə və daha sağlam davranış modellərini öyrənməsinə kömək edir.
• Dərman müalicəsi – Anksiyete pozuntularının müalicəsi üçün antidepresanlar və ya anksiyolitik dərmanlar təyin oluna bilər. Bu dərmanlar beyindəki kimyəvi maddələrin balansını tənzimləməyə kömək edir və anksiyete simptomlarını azaldır.
• Davamlı məşq və sağlam həyat tərzi – Fiziki fəaliyyət və sağlam həyat tərzi də anksiyetenin idarə olunmasında mühüm rol oynayır. Davamlı fiziki məşqlər bədəndə endorfin səviyyəsini artırır və stresin azaldılmasına kömək edir.
• Müxtəlif rahatlama üsulları – Meditasiya, nəfəs alışı məşqləri və yoga kimi rahatlama texnikaları da anksiyete hisslərini azalda bilər. Bu üsullar bədənin və zehnin rahatlanmasına, stressin idarə olunmasına kömək edir.

Anksiyete ilə necə başa çıxmaq olar?

Anksiyete ilə mübarizə uzunmüddətli bir proses ola bilər və bu proses zamanı insan özünə kömək etmək üçün müxtəlif üsulları sınaya bilər. Anksiyetenin idarə olunmasında aşağıdakı strategiyalar faydalı ola bilər:

Anksiyete hisslərinin yaranmasını tanımaq və onu qəbul etmək bu vəziyyətlə mübarizədə ilk addımdır. İnsan narahatlıq hissini inkar etmədən qəbul etməli və onunla necə başa çıxacağını öyrənməlidir.

Müntəzəm fiziki fəaliyyət anksiyetenin azaldılmasında böyük rol oynayır. Gündəlik rejimə sadə məşqlər daxil etmək insanın psixoloji vəziyyətini yaxşılaşdıra bilər.

Dostlar, ailə üzvləri və ya peşəkar dəstək qrupları ilə ünsiyyət qurmaq anksiyetenin yüngülləşdirilməsinə kömək edir. Sosial dəstək insanın özünü daha yaxşı hiss etməsinə və narahatlıq hisslərini bölüşməsinə şərait yaradır.