Asfiksiya nədir?

Asfiksiya, bədənin oksigenlə təmin olunmasının kəsilməsi və ya azalması nəticəsində meydana gələn ciddi bir tibbi vəziyyətdir. Bu, nəfəs darlığı, oksigen çatışmazlığı və nəticə etibarilə həyati təhlükə yaradan bir vəziyyətə səbəb olur. Asfiksiya hallarında oksigen miqdarı kifayət qədər olmadığı üçün hüceyrələr, toxumalar və orqanlar normal fəaliyyətini dayandırır, nəticədə müxtəlif orqan çatışmazlığı və hətta ölümlə nəticələnə bilər.

Asfiksiyanın yaranması bir çox səbəbdən ola bilər, məsələn, boğulma, nəfəs yollarının tıxanması, karbon monoksit kimi zəhərli qazların inhalyasiya edilməsi və ya bəzi hallarda travmalar. Bu vəziyyət təcili tibbi müdaxilə tələb edir və ən qısa zamanda oksigen təmin edilməsi vacibdir.

Asfiksiyanın əsas səbəbləri

Asfiksiyanın səbəbləri müxtəlif ola bilər, və bu səbəblər oksigen çatışmazlığının yaranması ilə nəticələnir. Ən çox rast gəlinən asfiksiya səbəbləri aşağıdakı kimidir:

Ən çox yayılmış səbəblərdən biri nəfəs yollarının tam və ya qismən tıxanmasıdır. Bu tıxanma boğulma, yad cismin nəfəs yollarına daxil olması və ya allergik reaksiyalardan dolayı ola bilər.

Boğulma asfiksiyaya səbəb ola bilər, çünki su və ya digər maddələr nəfəs yollarına daxil olur və oksigen qəbulunu əngəlləyir. Üzgüçülər və su ilə əlaqəli idmanla məşğul olanlar üçün asfiksiya riski daha yüksəkdir.

Karbon monoksit kimi zəhərli qazlar asfiksiyaya səbəb ola bilər. Karbon monoksit qana daxil olduqda oksigen daşınmasını əngəlləyir, nəticədə bədən oksigensiz qalır və asfiksiya yaranır.

Ağciyərlərdə olan xəstəliklər və ya yaralanmalar, məsələn, bronxit, astma və ya ciyərlərə zərər verən travmalar oksigen alımını məhdudlaşdıra bilər və asfiksiya ilə nəticələnə bilər.

Yenidoğulmuş asfiksiyası, doğuş zamanı körpənin kifayət qədər oksigen almaması nəticəsində yaranır. Bu, ağır doğum prosesləri, plasentanın ayrılması və ya nəbz tıxanıqlığı nəticəsində baş verə bilər.

Asfiksiyanın simptomları

Asfiksiya zamanı bədəndə oksigen səviyyəsinin azalması müxtəlif simptomlarla özünü büruzə verir. Aşağıda asfiksiyanın əsas əlamətləri verilmişdir:

Asfiksiyanın ilk əlaməti nəfəs darlığıdır. İnsan oksigen çatışmazlığı səbəbindən normal nəfəs ala bilmir və hava almaqda çətinlik çəkir.

Oksigen çatışmazlığı zamanı dərinin rəngi dəyişir və boz və ya göyərmiş bir rəng ala bilər. Bu vəziyyətə sianoz deyilir və bu, qan dövranında oksigen çatışmazlığı olduğunu göstərir.

Asfiksiya zamanı beyin kifayət qədər oksigen almadığından başgicəllənmə, baş ağrısı və hətta huşun itməsi meydana gələ bilər.

Oksigen çatışmazlığı zamanı bədən oksigeni təmin etmək üçün nəbzi sürətləndirir. Bu, qan dövranını artıraraq oksigen alımını artırmaq məqsədi daşıyır.

Bəzi hallarda asfiksiya zamanı qıcolmalar və ya əzələ spazmları meydana gəlir. Bu, beynin oksigen çatışmazlığı səbəbindən normal fəaliyyət göstərməməsi ilə əlaqədardır.

Asfiksiyanın növləri

Asfiksiya müxtəlif formalarda və səbəblərlə meydana gələ bilər. Asfiksiyanın başlıca növləri aşağıdakı kimidir:

Mekanik asfiksiya

Mekanik asfiksiya, tənəffüs yollarının xarici qüvvə ilə tamamilə bağlanması və oksigenin bədənə girməsinin qarşısının alınmasıdır. Bu vəziyyət çox vaxt boğulma və ya sıxılma nəticəsində baş verir.

Kimyəvi asfiksiya

Bu növ asfiksiya, zəhərli maddələr və qazların inhalyasiyası nəticəsində yaranır. Kimyəvi maddələr qanın oksigen daşıma funksiyasını məhdudlaşdırır, nəticədə asfiksiya meydana gəlir. Karbon monoksit, hidrogen siyanid və metan kimi qazlar bu cür asfiksiyaya səbəb ola bilər.

Yenidoğulmuş asfiksiyası

Yenidoğulmuş asfiksiyası doğum zamanı körpənin kifayət qədər oksigen ala bilməməsi vəziyyətidir. Bu növ asfiksiya, doğuş zamanı və ya doğumdan dərhal sonra müşahidə edilir və ciddi sağlamlıq risklərinə səbəb ola bilər.

Elektrik asfiksiyası

Elektrik cərəyanına məruz qalma nəticəsində yaranan asfiksiyadır. Elektrik cərəyanı tənəffüs əzələlərinə zərər verərək oksigen alımını məhdudlaşdıra bilər və asfiksiya yaradır.

Asfiksiyanın müalicəsi

Asfiksiya hallarında təcili tibbi müdaxilə tələb olunur. Müalicənin məqsədi oksigen çatışmazlığını aradan qaldırmaq və xəstənin oksigenlə təminatını bərpa etməkdir. Aşağıda asfiksiyanın müalicəsində istifadə olunan əsas üsullar verilmişdir:

Asfiksiya zamanı ilk təcili yardım olaraq oksigen maskası və ya ventilyator vasitəsilə xəstəyə oksigen verilir. Bu üsul bədənin oksigen səviyyəsini artırır və nəfəs darlığını aradan qaldırır.

Mekanik asfiksiya, yəni tənəffüs yollarının tıxanması nəticəsində yaranan asfiksiya hallarında Heimlich manevri tətbiq edilə bilər. Bu üsul tənəffüs yollarında olan yad cismi çıxarmağa kömək edir.

Huşunu itirmiş və nəfəs almayan şəxslər üçün süni nəfəs və CPR (kardiopulmonar reanimasiya) tətbiq edilə bilər. Bu, bədəndə oksigen axınını bərpa etmək üçün tətbiq edilən təcili yardım üsuludur.

Kimyəvi asfiksiya hallarında zəhərlənməyə səbəb olan maddələrin bədəndən çıxarılması və detoksikasiya üsulları tətbiq edilir. Toksik maddələrin çıxarılması, oksigen çatışmazlığının aradan qaldırılmasına kömək edir.

Asfiksiya, oksigen çatışmazlığı səbəbindən həyati təhlükə yaradan ciddi bir vəziyyətdir. Bu hal təcili tibbi müdaxilə tələb edir və erkən müdaxilə həyat qurtarıcı ola bilər. Asfiksiyanın səbəblərini anlamaq və təhlükələrdən qorunmaq üçün profilaktik tədbirlər görmək, bu kimi halların qarşısını almağa kömək edir.