Dializ nədir?

Dializ, böyrək çatışmazlığı yaşayan xəstələrdə qanı süzərək bədəndə artıq maye, toksin və tullantıları təmizləyən tibbi prosedurdur. Böyrəklər normalda bədəndəki tullantı məhsullarını və artıq mayeni sidik vasitəsilə çıxarır. Lakin böyrəklər öz funksiyasını itirdikdə, dializ bu funksiyanı əvəz edir və xəstənin həyatını qoruyur. Dializ, böyrək xəstəliyi olan xəstələr üçün həyati vacibdir və uzunmüddətli müalicə metodlarından biridir.

Bu məqalədə dializin nə olduğu, növləri, necə işlədiyi və kimlər üçün tətbiq olunduğu haqqında ətraflı məlumat verəcəyik.

Dializ nə deməkdir?

Dializ, bədəndə toplanan tullantı maddələrin və artıq mayenin süni yolla xaric edilməsi prosesidir. Böyrəklər bu funksiyanı həyata keçirmədiyi zaman, dializ aparatları bədənə daxil olan maddələri süzərək zərərli maddələrin atılmasını təmin edir. Böyrək çatışmazlığı olan xəstələrdə böyrəklərin fəaliyyətinin yerinə yetirilməsi üçün dializ əsasən istifadə edilir.

Dializ, adətən iki üsulla həyata keçirilir: hemodializ və periton dializi.

Dializ növləri

Dializ prosesinin iki əsas növü mövcuddur: hemodializ və periton dializi. Hər iki üsul bədən tullantılarının və artıq mayenin çıxarılmasını təmin etsə də, tətbiq üsulları və prosedurlar arasında fərqlər var.

• Hemodializ, qanı bədən xaricinə çıxarıb bir süzmə aparatında təmizləyərək yenidən bədənə qaytarmaq üçün istifadə olunan bir metoddur. Hemodializ zamanı xəstənin qanı dializ aparatına bir boru vasitəsilə çıxarılır, burada süzüldükdən sonra təmizlənmiş qan yenidən bədənə qaytarılır. Bu proses həftədə bir neçə dəfə, hər seansda bir neçə saat davam edir.
• Hemodializ əsasən dializ mərkəzlərində və ya xəstəxanalarda həyata keçirilir. Ev şəraitində də tətbiq edilə bilər, lakin bu, xüsusi avadanlıq və təlim tələb edir.
• Periton dializi, qanın süzülməsini xəstənin qarın boşluğundakı təbii membran olan periton vasitəsilə həyata keçirir. Bu metodda bədənin qarın boşluğuna bir kateter yerləşdirilir və maye qarına daxil edilir. Maye bədənin tullantılarını və artıq mayeni süzür, sonra qarın boşluğundan çıxarılır. Bu metod evdə tətbiq edilə bilər və daha çox rahatlıq təmin edir.

Periton dializi, hemodializə nisbətən daha yavaş işləyir, lakin daha davamlı bir təmizləmə prosesi təmin edir və xəstələrə daha çox müstəqillik verir.

Dializin tətbiq sahələri

Dializ əsasən böyrək çatışmazlığı olan xəstələr üçün istifadə edilir, lakin müxtəlif tibbi vəziyyətlərdə də tətbiq edilə bilər. Dializ bədənin düzgün işləməsi üçün bədən mayesinin və elektrolitlərin balansını saxlamaq və zəhərli maddələri təmizləmək üçün vacibdir.

Dializ ən çox xroniki böyrək çatışmazlığı olan xəstələrdə tətbiq edilir. Xroniki böyrək xəstəliyi olan xəstələrdə böyrəklər zamanla öz funksiyasını itirir və bu vəziyyətdə dializ həyat üçün vacibdir.

Bəzi hallarda, dializ zəhərlənmə hallarında bədəni toksinlərdən təmizləmək üçün də istifadə edilə bilər. Xüsusilə bəzi dərmanların və ya zəhərli maddələrin qandan sürətlə çıxarılması lazım gəldikdə, dializ həyati əhəmiyyət kəsb edir.

Dializ, bədəndə elektrolit balansı pozulduğu zaman da istifadə edilə bilər. Kalium, sodyum kimi mineralların səviyyəsinin normadan kənar olduğu hallarda dializ bu maddələrin səviyyəsini tənzimləməyə kömək edir.

Dializin necə həyata keçirilməsi

Dializ proseduru diqqətlə və tibbi nəzarət altında həyata keçirilir. Hemodializ zamanı xəstənin qanı süzücü aparat vasitəsilə təmizlənir, periton dializində isə qarın boşluğuna daxil edilən xüsusi maye vasitəsilə təmizləmə prosesi baş verir.

Hemodializ üçün xəstənin qoluna və ya sinəsinə xüsusi bir kateter yerləşdirilir. Qan bu kateter vasitəsilə süzgəc cihazına yönləndirilir, burada bədəndəki artıq maddələr və maye təmizlənir. Qan süzüldükdən sonra yenidən xəstənin bədəninə qaytarılır. Bu proses həftədə 3-4 dəfə, hər biri təxminən 4 saat olmaqla həyata keçirilir.

Periton dializində qarın boşluğuna bir kateter yerləşdirilir və bu kateter vasitəsilə xüsusi bir dializ mayesi qarın boşluğuna daxil edilir. Maye qarın boşluğunda təxminən 4-6 saat qalır və bu müddət ərzində bədənin tullantıları mayeyə keçir. Daha sonra bu maye qarın boşluğundan çıxarılır və yeni maye ilə əvəz olunur.

Dializin faydaları

Dializ, böyrək çatışmazlığı olan xəstələr üçün həyati vacibdir. Dializ vasitəsilə bədən mayesi, elektrolitlər və tullantılar tənzimlənir, xəstənin həyatı davam etdirilir. Dializin əsas faydalarını aşağıda izah edəcəyik:

Dializ bədəndə yığılan zəhərli maddələri və tullantıları çıxarır, bu da bədəndə toksik təsirlərin qarşısını alır. Bu proses böyrəklərin normalda yerinə yetirdiyi funksiyaları əvəz edir.

Böyrək xəstələrində bədəndə artıq maye toplanması ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. Dializ artıq mayeni bədəndən xaric edir və su-elektrolit balansını tənzimləyir.

Dializ, böyrək çatışmazlığı olan xəstələrin həyat keyfiyyətini artırır. Xəstələr dializ vasitəsilə normal fəaliyyətlərini davam etdirə bilir və bu da onların sosial həyatına müsbət təsir göstərir.

Dializin yan təsirləri

Dializ bəzi xəstələrdə yan təsirlərə səbəb ola bilər. Bu təsirlər infeksiya riski, qan təzyiqinin dəyişməsi və yorğunluq kimi hallarla müşayiət oluna bilər. Yan təsirlərin minimuma endirilməsi üçün xəstələr mütəmadi olaraq tibbi nəzarətdə olmalıdır.

Dializ, böyrək çatışmazlığı olan xəstələr üçün həyati əhəmiyyət kəsb edən bir prosedurdur və bədən mayesinin balansını təmin edərək toksinləri xaric edir. Hemodializ və periton dializi kimi müxtəlif metodlarla həyata keçirilən bu prosedur, xəstələrin həyatını uzatmağa və sağlamlığını qorumağa kömək edir.