Dopamin nədir?
Dopamin, insan orqanizmində sinir hüceyrələri tərəfindən ifraz olunan bir nörokimyəvi maddədir. Bu maddə, beyində və bədənin digər hissələrində müxtəlif funksiyaları tənzimləyən mühüm rol oynayır. Dopamin əsasən zövq, mükafat, motivasiya və emosional reaksiyalara təsir edir.
Dopamin beynin sinir hüceyrələri arasında bir növ siqnal daşıyıcısı kimi fəaliyyət göstərir.
- Sinaptik ötürmə: Dopamin sinir hüceyrələri arasında sinapslar vasitəsilə ötürülür.
- Mükafat sistemi: Dopamin, xüsusən də beynin mükafat sistemində böyük rol oynayır və insanda müsbət hisslər yaradır.
- Tənzimləmə: İstək, diqqət və idrak funksiyalarının düzgün işləməsi üçün dopamin lazımdır.
Dopaminin funksiyaları
- Mükafat və motivasiya
Dopamin, insanı müəyyən davranışları təkrarlamağa təşviq edir. Məsələn, uğurlu bir işdən sonra dopamin ifrazı artır. - Hərəkətlərin tənzimlənməsi
Beynin motor funksiyalarını tənzimləyir və əzələlərin düzgün işləməsinə kömək edir. - İdrak funksiyaları
Yaddaş, diqqət və problemlərin həlli kimi funksiyalar dopaminin balansından asılıdır. - Zövq hissi
Dopamin xoş hadisələr zamanı beyində zövq hissini artırır. Musiqi dinləmək, dadlı yeməklər yemək və ya idman etmək kimi fəaliyyətlər dopamin səviyyəsini yüksəldə bilər.
Dopamin səviyyəsi bədəndə düzgün balansda olmalıdır. Səviyyənin çox yüksək və ya aşağı olması müxtəlif problemlərə yol aça bilər.
- Aşağı səviyyə
Dopamin çatışmazlığı depressiya, motivasiya çatışmazlığı və Parkinson xəstəliyi ilə əlaqələndirilir. - Yüksək səviyyə
Həddindən artıq dopamin isə şizofreniya və bəzi asılılıq növləri ilə əlaqəli ola bilər.
Dopamin artırmaq yolları
Dopamin səviyyəsini təbii yollarla artırmaq mümkündür.
- Fiziki aktivlik
Məşqlər dopamin ifrazını artırır və insanın əhval-ruhiyyəsini yaxşılaşdırır. - Sağlam qidalanma
Amin turşusu ilə zəngin olan qidalar dopamin istehsalını dəstəkləyir. - Yuxu rejimi
Yetərli və keyfiyyətli yuxu dopamin səviyyəsini sabit saxlayır. - Meditasiya
Stressin azaldılması üçün meditasiya dopamin ifrazını artırmağa kömək edir.
Dopaminlə əlaqəli xəstəliklər
- Parkinson xəstəliyi
Dopamin istehsalının azalması bu xəstəliyin əsas səbəblərindən biridir. - Şizofreniya
Beyində dopaminin həddindən artıq ifrazı bu xəstəliklə əlaqələndirilir. - Asılılıq
Narkotik maddələr və ya zərərli vərdişlər dopamin səviyyəsini süni şəkildə artıraraq asılılıq yaradır.
Dopamin insan davranışlarında mühüm rol oynayır. Motivasiya və mükafat sistemi ilə yanaşı, insanın qərarvermə qabiliyyətinə də təsir edir.
Son illərdə dopaminlə bağlı bir çox araşdırmalar aparılıb. Bu tədqiqatlar dopaminin idrak proseslərində, emosional vəziyyətdə və asılılıq yaradan davranışlarda rolunu daha yaxşı anlamağa kömək edir.