Emissiya nədir?

Emissiya termini iqtisadiyyat və ekologiya sahəsində geniş istifadə olunur və fərqli mənalara malikdir. İqtisadiyyatda emissiya, əsasən, qiymətli kağızların və ya pulun dövriyyəyə buraxılmasını ifadə edir. Ekologiyada isə emissiya, ətraf mühitə zərərli maddələrin, qazların və ya digər çirkləndirici faktorların yayılması mənasını daşıyır. Bu yazıda emissiyanın iki əsas sahədə, yəni iqtisadiyyat və ekologiyada nə demək olduğunu, onun növlərini və hər iki sahədəki rolunu ətraflı şəkildə araşdıracağıq.

Emissiya nədir?

Emissiya, latın dilindən tərcümədə “buraxmaq” və ya “yaymaq” mənasına gəlir. Bu anlayış həm iqtisadiyyatda, həm də ekologiyada istifadə edilir və fərqli mənalar daşıyır. İqtisadiyyatda emissiya, yeni pulun və ya qiymətli kağızların dövriyyəyə buraxılmasıdır. Pul emissiyası, mərkəzi banklar tərəfindən yeni pulun çap edilməsi və ya dövriyyəyə buraxılması ilə əlaqədardır. Qiymətli kağızlar emissiyası isə dövlət və ya şirkətlər tərəfindən yeni səhm və istiqrazların bazara çıxarılması deməkdir.

Ekologiyada emissiya, ətraf mühitə buraxılan zərərli maddələr və ya qazların yayılması ilə bağlıdır. Bu, daha çox sənaye və nəqliyyat fəaliyyətləri nəticəsində havaya, suya və torpağa atılan zərərli tullantıları ifadə edir.

İqtisadiyyatda emissiya növləri

İqtisadiyyatda emissiyanın iki əsas növü mövcuddur: pul emissiyası və qiymətli kağızlar emissiyası. Hər bir növün öz məqsədi və tətbiq sahəsi var. Aşağıda bu növləri daha ətraflı izah edək:

• Pul emissiyası – Pul emissiyası, mərkəzi bankların yeni pul çap edib dövriyyəyə buraxdığı prosesdir. Bu, adətən iqtisadi artımı dəstəkləmək, dövlət borclarını ödəmək və ya deflyasiyanın qarşısını almaq üçün həyata keçirilir. Pul emissiyasının miqdarı iqtisadi sabitlik üçün mühüm rol oynayır, çünki çox böyük həcmdə emissiya inflyasiya riskini artırır.
• Qiymətli kağızlar emissiyası – Qiymətli kağızlar emissiyası dövlət və ya özəl şirkətlər tərəfindən yeni səhm və ya istiqrazların bazara çıxarılmasıdır. Bu, adətən şirkətlərin kapital cəlb etmək və ya dövlətin layihələrini maliyyələşdirmək üçün istifadə olunur. Bu prosesdə şirkətlər investorlar üçün müəyyən faizlərlə yeni istiqrazlar və ya səhm təklif edirlər.

Pul emissiyasının iqtisadiyyata təsiri

Pul emissiyası iqtisadiyyatın müxtəlif aspektlərinə ciddi təsir göstərə bilər. Mərkəzi banklar tərəfindən həyata keçirilən pul emissiyası iqtisadi sabitliyi qorumaq və böhranların qarşısını almaq üçün vacib alətdir. Lakin nəzarətsiz emissiya iqtisadiyyat üçün mənfi nəticələr doğura bilər. Aşağıda pul emissiyasının iqtisadiyyata əsas təsirlərini qeyd edək:

• İnflyasiya – Ən çox rast gəlinən təsir inflyasiyadır. Çox miqdarda pul emissiyası iqtisadiyyatda çoxlu pul kütləsi yaranmasına və nəticədə qiymətlərin sürətlə artmasına səbəb olur. Bu, əhalinin alıcılıq qabiliyyətini azaldır və iqtisadiyyatda qeyri-sabitliyə gətirib çıxarır.
• Dəfisit maliyyələşdirilməsi – Pul emissiyası bəzən dövlət borclarını maliyyələşdirmək üçün istifadə olunur. Bu, qısamüddətli dövrdə dövlət xərclərini dəstəkləsə də, uzunmüddətli perspektivdə inflyasiya riskini artırır.
• İqtisadi artım – Nəzarət olunan pul emissiyası iqtisadi artımı stimullaşdırmaq üçün istifadə edilə bilər. Yeni pul dövriyyəyə buraxıldıqda, bizneslər və istehlakçılar arasında likvidlik artır və bu, investisiyalara və istehlaka müsbət təsir göstərə bilər.

Qiymətli kağızlar emissiyasının üstünlükləri

Qiymətli kağızlar emissiyası şirkətlər və dövlətlər üçün maliyyə vəsaitləri toplamaq üçün geniş istifadə olunan bir vasitədir. Bu prosesin bir çox üstünlükləri var:

Qiymətli kağızlar emissiyası şirkətlərə və dövlətlərə yeni layihələri maliyyələşdirmək üçün kapital cəlb etməyə imkan verir. Bu, iqtisadi artımın stimullaşdırılması üçün əhəmiyyətli bir üsuldur.

Şirkətlər səhm və ya istiqrazların emissiyası yolu ilə maliyyə risklərini investorlar arasında bölüşdürürlər. Bu, şirkətlərin maliyyə sabitliyini artırmağa kömək edir.

Qiymətli kağızlar emissiyası investorlar üçün yeni imkanlar yaradır. Onlar şirkətlərin səhmlərini almaqla həm dividendlər, həm də səhm dəyərinin artımından gəlir əldə edə bilərlər.

Ekologiyada emissiya

Ekologiyada emissiya, ətraf mühitə yayılan zərərli qazlar və ya maddələri ifadə edir. Bu növ emissiya sənaye müəssisələrindən, nəqliyyat vasitələrindən və enerji istehsalı obyektlərindən çıxan tullantılar nəticəsində yaranır. Zərərli qaz emissiyası ekosistemə ciddi ziyan vura bilər və iqlim dəyişikliyinə səbəb ola bilər. Aşağıda ekologiyada emissiyanın əsas aspektlərini nəzərdən keçirək:

• Karbon dioksid (CO2) emissiyası – Karbon dioksid emissiyası fosil yanacaqların yandırılması nəticəsində yaranan və iqlim dəyişikliyinə səbəb olan əsas qazlardan biridir. Karbon dioksid atmosferdə istixana effekti yaradır və qlobal temperaturun yüksəlməsinə səbəb olur.
• Metan (CH4) emissiyası – Metan, karbon dioksidə nisbətən daha güclü bir istixana qazıdır. O, əsasən heyvandarlıq, tullantıların idarə olunması və enerji istehsalında istifadə olunan qaz yataqlarından atmosferə yayılır.
• Azot oksidlərinin (NOx) emissiyası – Azot oksidləri avtomobillərin və sənaye müəssisələrinin fəaliyyətləri nəticəsində atmosferə atılan qazlardır. Bu qazlar həm havanın keyfiyyətini pisləşdirir, həm də asidik yağışlara səbəb ola bilər.

Emissiyanın azaldılması üsulları

Həm iqtisadiyyat, həm də ekologiyada emissiyanın mənfi təsirlərini azaltmaq üçün müxtəlif üsullar tətbiq edilir. Aşağıda emissiyanın azaldılması üçün bəzi əsas üsulları qeyd edək:

Karbon dioksid emissiyasını azaltmaq üçün fosil yanacaqların yerinə günəş, külək və hidroelektrik enerji kimi təmiz enerji mənbələrindən istifadə etmək mümkündür.

Bir çox ölkələr sənaye müəssisələri üçün emissiya kvotaları təyin edərək, onların atmosferə yaydıqları qazların miqdarını məhdudlaşdırırlar. Həmçinin, emissiya kvotaları ticarəti ilə müəssisələr öz kvotalarını sataraq qazanc əldə edə bilərlər.

Sənaye və nəqliyyat sektorlarında enerji səmərəliliyinin artırılması emissiyanın azalmasına kömək edə bilər. Daha səmərəli texnologiyaların tətbiqi, yanacaq sərfiyyatını və tullantıları azaltmağa kömək edir.

Emissiya, iqtisadiyyat və ekologiya sahələrində vacib bir anlayışdır. İqtisadiyyatda emissiya yeni pul və qiymətli kağızların dövriyyəyə buraxılmasını, ekologiyada isə zərərli qaz və maddələrin atmosferə atılmasını ifadə edir. Emissiyanın düzgün idarə edilməsi həm iqtisadi sabitlik, həm də ətraf mühitin qorunması baxımından böyük əhəmiyyət daşıyır.