Ferritin nədir?

Ferritin dəmir mineralının saxlanmasında rolu olan bir proteindir.

Ferritin haqqında daha ətraflı:

Dəmir bədənin böyüməsi və inkişafı üçün lazım olan vacib minerallardan biridir. Xüsusilə qırmızı qan hüceyrələrində oksigenin bədənə daşınmasından məsul olan hemoglobin adlı zülalın istehsalı üçün lazımdır. Bədəndə bəzi hormonların istehsalı üçün də dəmir lazımdır.

Dəmiri bədənimizə gün ərzində qəbul etdiyimiz qidalardan alırıq. Ferritin bu dəmirin hüceyrələrdə saxlanmasını təmin edir. Bədəniniz metabolik fəaliyyətlər zamanı bir qədər dəmir istifadə edir və başqa bir proses üçün yenidən dəmirə ehtiyac duyur. Ona görə də dəmirə olan bu ehtiyac orqanizm üçün siqnal yaradır. Ferritin hüceyrələrdə yığılan dəmirin qan dövranına salınmasını təmin edir.

Qida yolu ilə alınan dəmirin saxlanmasından və lazım olduqda sərbəst buraxılmasından məsul olan ferritin bədənin dəmir anbarı olaraq da təyin edilə bilər. Ferritinin nə demək olduğu sualına ən dəqiq cavab budur. Bədəndəki dəmirin miqdarı da ferritin testi ilə ölçülür. Aşağı ferritin bədəndə dəmir saxlama səviyyəsinin aşağı olduğunu, yüksək ferritin isə həddindən artıq dəmir ehtiyatını göstərir. Normal ferritin dəyəri yaşa və cinsə görə dəyişsə də, ümumiyyətlə kişilərdə 20-500 ml/ng, qadınlarda isə 20-200 ml/ng olur. Qadınlarda bu dəyərin aşağı olmasının səbəbi hər ay nizamlı menstrual qanaxmadır. Bir çox fərqli səbəbə görə meydana gələ bilən ferritin çatışmazlığı, müalicə üsulları ilə asanlıqla aradan qaldırıla bilər.

Ferritin dəyərləri necə olmalıdır?

Ferritin dəyərləri yaşa, cinsə, sağlamlıq vəziyyətinə və müxtəlif amillərə görə dəyişir. Bununla birlikdə, normal qəbul edilən ferritin dəyəri:

• Yetkin kişilərdə 24-336 ng/ml,
• Yetkin qadınlarda 24-307 ng/ml,
• Yenidoğulmuşlarda 25-200 ng/ml,
• 1 aylıq körpələrdə 200-600 ng/ml,
• 2-5 aylıq körpələrdə 50-200 ng/ml,
• 6 aydan 15 yaşa qədər uşaqlarda təxminən 140 ng/mL olacağı gözlənilir.

Ferritinin aşağı olmağı nədir və əlamətləri?

Aşağı ferritin bədəndə ferritinin normal dəyərdən aşağı düşməsidir. Aşağı ferritin dəyəri dəmir çatışmazlığını göstərir və bəzi hallarda anemiyanın inkişafını göstərə bilər. Dəmir çatışmazlığı anemiyası bədənin kifayət qədər qırmızı qan hüceyrəsi istehsal edə bilməməsi deməkdir.

Bu vəziyyət toxuma və orqanların oksigen ehtiyaclarını ödəyə bilməməsinə səbəb olur. Serum ferritin səviyyəsinin 12 ng/ml-dən aşağı olması dəmir ehtiyatlarının tükəndiyini göstərir. Belə bir vəziyyətdə dəqiq diaqnoz üçün əlavə müayinə və əsas səbəblərin araşdırılması tələb oluna bilər.

Aşağı ferritinin bir neçə səbəbi ola bilər. Bunlar fərdi vərdişlərlə və ya müxtəlif xəstəliklərlə əlaqəli ola bilər.

Həddindən artıq çay və qəhvə istehlakı və nizamsız qidalanma səbəbiylə ferritinin aşağı olması tez-tez görülür. Bundan əlavə, menstruasiya, hamiləlik, ana südü ilə qidalandırma və qeyri-müntəzəm qidalanma səbəbindən  ferritin aşağı düşür. Aşağı ferritinin digər səbəblərini aşağıdakı kimi sıralamaq olar:

• Doğuş
• Uşaq salma
• Abort
• Vaxtından əvvəl doğuş
• Çox bişmiş ət
• İşlənmiş ət məhsullarının tez-tez istehlakı
• C vitamini çatışmazlığı
• Mədə və bağırsaq problemləri
• Xroniki xəstəliklər
• Qan itkisi
• Mədə-bağırsaq sistemində xərçəng, polip və divertikulların olması

Aşağı ferritin əlamətləri hansılardır?

Bədəndə dəmir səviyyəsinin azalması ilə paralel olaraq ferritin səviyyəsi də azalır. Qırmızı qan hüceyrələrində olan və oksigenin daşınmasından məsul olan hemoglobin molekulunun istehsalı üçün zəruri olan dəmir bədəndə kifayət qədər miqdarda olmadığı üçün qırmızı qan hüceyrələrinin toxuma və orqanlara daşıdığı oksigen miqdarı azalır. Müvafiq olaraq, kifayət qədər oksigenlə təmin olunmayan toxuma və orqanların fəaliyyəti pozulur və bu, bəzi pozğunluqlara səbəb olur. Ferritin səviyyəsi aşağı və ya orta səviyyədədirsə, heç bir simptoma səbəb olmaya bilər. Bununla birlikdə, normal dəyərlərdən aşağı ferritin miqdarı aşağıdakı simptomlara səbəb olur:

• Zəiflik və Yorğunluq
• Uyuşma
• Səhər çətin oyanma
• Narahatlıq
• Anoreksiya
• Torpaq və əhəng yemək arzusu
• Başgicəllənmə
• Baş ağrısı
• Tinnitus
• Üşümə
• Unutqanlıq
• Əsəbilik
• Konsentrasiya pozğunluğu
• Qaşınma
• Saç tökülməsi
• Solğun dəri rəngi
• Dəri quruluğu
• Dırnaqların asanlıqla qırılması
• Dırnaqlarda zolaqlı görünüş
• Nəfəs darlığı
• Ayaq ağrısı
• Cinsi istəksizlik
• Barmaqlarda və ayaq barmaqlarında uyuşma
• Narahat ayaq sindromu

Aşağı ferritin müalicəsi

Laboratoriya müayinəsi ilə aşkar edilən aşağı ferritin dəmir çatışmazlığını və dəmir ehtiyatlarının az olduğunu göstərir. Bədəndəki dəmir miqdarını ölçmək üçün edilən ferritin testi nəticəsində aşağı ferritinin aşkar edilməsi mümkün sağlamlıq problemlərinin əlamətidir. Ona görə də əvvəlcə dəmir azlığının altında yatan səbəb araşdırılır. Qanaxmaya səbəb olan xoralar kimi iltihaba səbəb olan xəstəliklərə və ya ağır menstrual qanaxmalara nəzarət etmək dəmir çatışmazlığını tez bir zamanda aradan qaldırmağa imkan verir. Bəzi hallarda əlavə dəmir preparatları tək başına kifayət etməyəcəyindən, həkim şəxsdən pəhriz saxlamağı məsləhət edə bilər. Bu pəhrizə ümumiyyətlə C və B12 vitaminləri ilə zəngin qidalanma, maya çörəyi, quru paxlalılar, yumurta, toyuq, balıq, qırmızı ət, göyərti, küncüt, bəkməz, üzüm, fındıq, fıstıq, ərik və tut yeməkləri daxildir.

Ferritinin yüksək olması nədir?

Yüksək ferritin dəyəri bədəndə olması lazım olduğundan daha çox dəmir mineralının saxlanıldığını göstərir. Bədəndən təbii yolla xaric oluna bilməyən dəmir çox vaxt qan köçürüldükdən sonra artır. Dəmir toksikliyi səbəbiylə ciddi orqan disfunksiyalarına və ürək-damar problemlərinə səbəb ola bilən yüksək ferritin diqqət tələb edən bir xəstəlikdir.

Ferritinin yüksək olmasının səbəbi nədir?

Ferritin yüksəlməsi ümumiyyətlə iltihablı xəstəliklər, xroniki xəstəliklər, həddindən artıq spirtli içki qəbulundan qaynaqlanan qaraciyər pozğunluqları və irsi və ya qazanılmış dəmir mübadiləsi pozuqluğu olaraq təyin olunan hemokromatoz kimi xəstəliklər səbəbiylə görülür. Tip 2 diabet, hipertiroidizm, leykemiya və hepatit C yüksək ferritinə səbəb olan digər xəstəliklərdəndir.

Yüksək ferritin əlamətləri hansılardır?

• Cinsi istəksizlik
• Ürək döyüntüsü
• Zəiflik və yorğunluq
• Qarın və sinə ağrısı
• Sümük ağrısı
• Dərinin rənginin qaralması
• Çəki itkisi
• Ferritin yüksəkliyinin görüldüyü sağlamlıq problemləri ola bilər:
• Hemokromatoz,
• Hipertiroidizm,
• Qaraciyər xəstəlikləri,
• İnfeksiyalar,
• Romatoid artrit,
• Lupus xəstəliyi,
• Skleroz (MS),
• Leykemiya və limfoma kimi xərçənglər,
• Polimiyozit və dermatomiyozit.