Herbari nədir?
Herbari, qurudulmuş bitki nümunələrinin toplanması, qurudulması, sistemləşdirilməsi və saxlanılması ilə məşğul olan bir kolleksiya və ya təcrübədir. Bu kolleksiyalar, təbiətşünaslıq, botanika və ekoloji tədqiqatlar sahələrində geniş istifadə edilir. Herbari, bitki növlərinin sənədləşdirilməsi və tanınması məqsədilə aparılan elmi fəaliyyətlərdən biridir. Bitkilərin qurudulmuş halda saxlanması onların uzun müddət qorunmasına və gələcək tədqiqatlar üçün faydalı olmasına imkan yaradır.
Bu məqalədə, herbari anlayışının nə olduğunu, onun əhəmiyyətini və istifadəsini ətraflı şəkildə izah edəcəyik.
Herbari nə deməkdir?
Herbari, bitki növlərinin yığıldığı və düzgün saxlanılması üçün qurudulmuş nümunələrdən ibarət kolleksiyadır. Herbari nümunələri, bitkilərin bütün xüsusiyyətlərini, o cümlədən yarpaqlar, çiçəklər, köklər və meyvələri əhatə edir. Bitkilər təbii şəraitdə yığıldıqdan sonra, onların qurudulması və müvafiq metodlarla sıxılıb düzləşdirilməsi həyata keçirilir. Daha sonra bu nümunələr xüsusi kağızlarda, adətən herbari qovluqlarında saxlanılır. Hər bir nümunənin yanında isə bitkinin adı, yığıldığı yer, tarix və digər məlumatlar qeyd olunur.
Herbari kolleksiyaları botanika muzeylərində, universitetlərdə və tədqiqat mərkəzlərində saxlanılır. Bu kolleksiyalar, bitki aləminin müxtəlifliyini öyrənmək və yeni növləri aşkar etmək üçün əhəmiyyətli rol oynayır.
Herbari nümunələrinin hazırlanması
Herbari nümunələrinin hazırlanması müəyyən qaydalar çərçivəsində həyata keçirilir. Aşağıda herbari nümunələrinin hazırlanma prosesini addım-addım izah edəcəyik:
Herbari üçün bitki nümunələri təbii şəraitdə yığılır. Bu zaman bitkinin əsas hissələri (yarpaq, kök, çiçək, meyvə) tam şəkildə saxlanılmalıdır. Bitkilər xüsusilə quraq havalarda və səhər saatlarında yığılmalıdır ki, daha asan qurusun və yaxşı saxlanılsın.
Yığılan bitki nümunələri xüsusi herbari presləri ilə sıxılır və aralarına kağız qoyularaq qurudulur. Qurudulma müddəti bitkinin növündən asılı olaraq bir neçə gün və ya həftə çəkə bilər. Bitkilər düzgün şəkildə qurudulmalıdır ki, onların rəngi və forması dəyişməsin.
Qurudulmuş bitkilər herbari qovluqlarına yapışdırılır və onların yanında bitkinin adı, yığıldığı tarix və yer kimi məlumatlar qeyd olunur. Bu məlumatlar bitkinin mənşəyi və biologiyası haqqında məlumat verir.
Herbari nümunələri identifikasiya edilərək müvafiq sistemdə sinifləndirilir. Bu proses bitkilərin taksonomik qruplara görə təsnif edilməsini təmin edir və onların düzgün adlandırılmasını təmin edir. Hər bir nümunənin unikal identifikasiya nömrəsi olur.
Herbari kolleksiyalarının əhəmiyyəti
Herbari kolleksiyaları təkcə bitkilərin yığılması və saxlanması məqsədinə xidmət etmir, həm də bir çox elmi tədqiqat və öyrənmə sahələri üçün vacibdir. Aşağıda herbari kolleksiyalarının əsas əhəmiyyətini izah edəcəyik:
Herbari kolleksiyaları bitki növlərinin sənədləşdirilməsində vacib rol oynayır. Hər bir bitki növünün qurudulmuş nümunələri saxlanaraq onların biologiyası, yayılma arealı və morfologiyası haqqında məlumat verir. Bu sənədləşdirmə bitkilərin tanınması və yeni növlərin aşkar edilməsində əhəmiyyətlidir.
Herbari nümunələri, bitki taksonomiyası və tədqiqatları üçün vacib məlumat mənbəyidir. Alimlər herbari kolleksiyalarını istifadə edərək, bitkilərin elmi təsnifatı, yayılma arealları və təkamül proseslərini öyrənirlər.
Herbari nümunələri, iqlim dəyişikliyi və ekoloji araşdırmalar üçün də əhəmiyyətlidir. Məsələn, müxtəlif dövrlərdə yığılan nümunələr iqlim dəyişikliklərinin bitki növləri üzərindəki təsirini öyrənməyə imkan yaradır. Herbari kolleksiyaları vasitəsilə bitkilərin keçmiş dövrlərdə yayılma coğrafiyası və onların təkamül prosesləri haqqında məlumat əldə etmək mümkündür.
Herbari kolleksiyaları dərman bitkilərinin öyrənilməsi və onların saxlanması üçün də geniş istifadə edilir. Bu kolleksiyalar vasitəsilə dərman bitkilərinin təsiri, istifadəsi və onların kimyəvi tərkibi haqqında məlumat əldə etmək mümkündür. Alimlər bu nümunələr vasitəsilə dərmanların tərkibində istifadə olunan bitkilərin xüsusiyyətlərini öyrənirlər.
Herbari nümunələrinin qorunması
Herbari nümunələri uzun müddət saxlanması üçün xüsusi şəraitdə qorunmalıdır. Aşağıda herbari nümunələrinin qorunması üçün bəzi əsas qaydaları qeyd edəcəyik:
Herbari nümunələri quru və yaxşı ventilyasiya olunan mühitdə saxlanmalıdır. Nəmlik bitkilərin qurudulmuş vəziyyətini poza və onları zədələyə bilər. Bu səbəbdən nümunələrin saxlandığı mühit nəm və tozdan uzaq olmalıdır.
Herbari nümunələri həşəratların zədələnməsindən qorunmalıdır. Bu məqsədlə xüsusi həşərat əleyhinə preparatlar və metodlar istifadə olunur. Müntəzəm olaraq nümunələr yoxlanılmalı və hər hansı bir zədələnmə halında müvafiq tədbirlər görülməlidir.
Herbari nümunələrinin düzgün etiketlənməsi vacibdir. Hər bir nümunə haqqında məlumatlar, yığıldığı tarix və yer, bitkinin növ adı və digər məlumatlar dəqiq şəkildə göstərilməlidir. Bu məlumatlar bitki nümunələrinin identifikasiyası və tədqiqat üçün əhəmiyyətlidir.
Herbari kolleksiyaları və təhsil
Herbari kolleksiyaları təhsil müəssisələrində geniş istifadə olunur. Biologiya, ekologiya və botanika sahəsində təhsil alan tələbələr herbari nümunələri vasitəsilə bitkiləri tanımağı və onların öyrənilməsini mənimsəyirlər. Bu kolleksiyalar tədris prosesində əyani vasitə kimi istifadə edilir və bitkilərin müxtəlifliyi, morfologiyası haqqında məlumatlar təqdim olunur.
Herbari kolleksiyalarının gələcəyi
Herbari kolleksiyaları, təbiətşünaslıq və botanika elmi üçün əvəzolunmaz məlumat mənbəyidir. Müasir texnologiyalar vasitəsilə bu kolleksiyaların rəqəmsal formatda saxlanması və onlayn tədqiqatçılara açıq olması geniş yayılır. Bu, bitkilər haqqında daha çox məlumatın qlobal elmi ictimaiyyətlə paylaşılmasına və onların daha asan tədqiq edilməsinə şərait yaradır.
Herbari, bitki növlərinin yığılması, qurudulması və saxlanılması ilə məşğul olan elmi kolleksiyalardır. Bu kolleksiyalar bitkilərin sənədləşdirilməsi, tədqiqi və ekoloji araşdırmalar üçün əvəzolunmaz rol oynayır.