İroniya nədir?

İroniya, bir sözün və ya ifadənin əks mənasını nəzərdə tutaraq söylənməsi sənətidir. Çox vaxt bu üsul vasitəsilə bir vəziyyəti, fikri və ya davranışı tənqid etmək və ya əyləncəli formada diqqət çəkmək məqsədi güdülür. İroniya incə və bəzən çətin başa düşülən bir üslub elementidir.

İroniyanın növləri

Verbal ironiya
Bu növ ironiyada, sözlər deyildiyi kimi deyil, tam əks mənada başa düşülməlidir. Məsələn, çox pis bir vəziyyət üçün “Bu, möhtəşəmdir!” deyilməsi verbal ironiya nümunəsidir.

Dramatik ironiya
Bu, ədəbiyyat və teatrda tez-tez istifadə olunan bir üsuldur. Oxucu və ya tamaşaçı müəyyən bir vəziyyətdə olan həqiqəti bilir, lakin obrazlar bu həqiqətdən xəbərsizdir. Məsələn, tamaşada obrazın təhlükədə olduğunu bilsək də, o, bunu anlamır.

Situasiyalı ironiya
Bu ironiya, gözlənilməyən bir vəziyyət baş verdikdə ortaya çıxır. Misal üçün, yanğınsöndürmə stansiyasının yanması situasiyalı ironiya nümunəsidir.

İroniyanın xüsusiyyətləri

• Məntiqə ziddlik
  İroniyada əsas element ziddiyyətdir. Söylənən və nəzərdə tutulan arasında uyğunluq olmur.
• Həssaslıq tələb edir
  İroniyanı başa düşmək üçün müəyyən səviyyədə mədəni və dil biliklərinə ehtiyac var.
• Tənqid vasitəsi kimi istifadə edilir
  İroniya vasitəsilə cəmiyyətdəki problemlər, insanlar arasındakı münasibətlər və ya hər hansı yanlışlıqlar nəzərə çatdırılır.

İroniya, qədim yunan ədəbiyyatında istifadə edilən və “eironeia” sözündən gələn bir anlayışdır. Əsasən filosof Sokratın üslubu ilə tanınır. Sokrat, sorğulayıcı tərzindən istifadə edərək qarşısındakını düşündürməyi və həqiqəti aşkar etməyi hədəfləyirdi. Daha sonra ironiya dünya ədəbiyyatında, xüsusilə də satirik əsərlərdə geniş istifadə olunmağa başladı.

İroniya, həm yazılı ədəbiyyatda, həm də vizual sənətlərdə mühüm bir vasitədir. Yazıçılar və sənətkarlar ironiyadan istifadə edərək oxucuların və ya tamaşaçıların diqqətini çəkir, mesajlarını daha təsirli çatdırırlar. İroniya xüsusilə satira janrında geniş tətbiq olunur.

Gündəlik danışıqda ironiya tez-tez istifadə olunur. İnsanlar bəzən vəziyyəti yumşaltmaq, ya da müəyyən məsələyə diqqət çəkmək üçün ironiyadan istifadə edirlər. Bu üsul həmçinin ünsiyyətdəki monotonluğu aradan qaldırmağa kömək edir.

İroniyanın faydaları və mənfi tərəfləri

Faydaları:

• Fikirlərin incə və təsirli şəkildə çatdırılması.
• Tənqidin və ya yumorun daha yüngül formada təqdim edilməsi.
• İncəsənətdə və ədəbiyyatda dərinlik yaradır.

Mənfi tərəfləri:

• Hər kəs tərəfindən düzgün başa düşülməyə bilər.
• Yanlış anlaşılmalara səbəb ola bilər.
• Bəzən təhqiredici qəbul edilə bilər.

İroniyanı başa düşmək üçün nitq kontekstinə, vəziyyətə və ifadə edən şəxsin niyyətinə diqqət yetirilməlidir. İroniyanın incə detallarını anlamamaq, söhbəti və ya mesajı səhv başa düşməyə səbəb ola bilər.