Kantata nədir?

Kantata, bir və ya bir neçə solist, xor və orkestrlə ifa edilən vokal-musiqi janrıdır. İtalyan dilindən tərcümədə “kantata” “oxumaq” mənasını verir və əsər vokal elementlərə, melodik quruluşlara əsaslanır. Kantata janrı 17-ci əsrdə İtaliyada yaranmışdır və tezliklə Avropa musiqisində geniş yayılmışdır. Barok dövründə xüsusilə populyar olan kantatalar həm dini, həm də dünyəvi mövzularda ola bilər. Dini kantatalar kilsə ayinləri üçün, dünyəvi kantatalar isə müxtəlif sosial və şəxsi hadisələri əks etdirmək üçün yazılırdı.

Kantatalar ümumiyyətlə, şeirə və ya mətnə əsaslanan musiqili əsərlərdir və müxtəlif emosiyaları, hadisələri təsvir etmək üçün yaradıcılıq sərhədlərini genişləndirir. Bu məqalədə kantata janrının tarixi, xüsusiyyətləri və məşhur bəstəkarların bu janrda yaratdığı əsərlər haqqında ətraflı məlumat veriləcəkdir.

Kantatanın tarixi

Kantatanın tarixi 17-ci əsrdə, barok dövründə İtaliyada başlamışdır. İlk olaraq dünyəvi kantatalar yaranmış və əsasən məhəbbət, təbiət və gündəlik həyat mövzularını əks etdirmişdir. Sonra isə bu janr dini mövzulara uyğunlaşmış və kilsə musiqisi kimi istifadə olunmağa başlanmışdır.

Barok dövrü-Barok dövrü kantata janrının qızıl dövrü hesab edilir. Bu dövrdə kantatalar orqan musiqisi və çəng musiqisi kimi instrumental müşayiət ilə ifa edilirdi. Bu dövrdə kantata dini mövzularla zənginləşmiş və daha çox mürəkkəb formalara malik olmuşdur. İtaliyadan sonra kantata janrı Almaniya, Fransa və İngiltərədə də populyarlaşdı.

Alman bəstəkarı İohann Sebastyan Bax (Johann Sebastian Bach) dini kantata janrının ən böyük təmsilçisi sayılır. Bax, kilsə musiqisi üçün çox sayda dini kantatalar bəstələmiş və bu əsərləri ilə kantata janrını yeni zirvələrə qaldırmışdır.

Klassik dövr-Klassik dövrdə kantata janrı barok dövrünə nisbətən az istifadə olunsa da, bəzi bəstəkarlar bu janrda əsərlər yaratmağa davam etmişlər. Kantata janrı Klassik dövrdə daha çox dünyəvi mövzularda yazılmışdır. Haydn və Motsart kimi bəstəkarlar dünyəvi kantatalar bəstələmişlər və bu əsərlərlə klassik musiqidə kantata janrına yeni nəfəs gətirmişlər.

Romantik dövr-Romantik dövrdə kantata janrı bir daha canlanmışdır. Bu dövrdə bəstəkarlar emosional və melodik zənginliyi ilə fərqlənən kantatalar yaratmışlar. Feliks Mendelssohn və Robert Şuman kimi bəstəkarlar romantik dövrdə kantata janrını inkişaf etdirmiş və bu əsərlərlə öz zamanlarının sosial və emosional dünyasını əks etdirmişlər.

Kantatanın əsas xüsusiyyətləri

Kantatanın əsas xüsusiyyətləri onun quruluşu və icra formasında gizlənir. Əsasən vokal elementlərlə bəzədilən bu janr çox hissəli əsərlərdən ibarətdir və xor, solistlər və orkestrlə birlikdə ifa edilir.

Kantatalar çox vaxt bir neçə hissədən ibarət olur və hər bir hissə müxtəlif musiqi formalarından ibarətdir. Məsələn, ariyalar, resitativlər və xor hissələri kantatanın əsas hissələridir. Ariyalar və resitativlər solistlər tərəfindən ifa olunur, xor isə əsərin dramatik təsirini artırır. Bu hissələr bir-birinə uyğunlaşdırılaraq kantatanın dramatik gedişatını formalaşdırır.

Kantataların mətnləri adətən şeir və ya dini mətnlərdən ibarət olur. Bu mətnlər bəstəkar tərəfindən musiqi ilə uyğunlaşdırılaraq emosional və təsirli bir məna daşıyır. Dini kantatalarda əsasən İncil və ya başqa dini mətnlərdən istifadə olunur, dünyəvi kantatalarda isə məhəbbət, təbiət, qəhrəmanlıq kimi mövzular əks olunur.

Kantatalarda əsas rolu vokal ifaçılar – solistlər və xor oynayır. Bununla yanaşı, orkestrlə birlikdə ifa edilən kantatalar da mövcuddur və bu instrumental müşayiət əsərin təsirini gücləndirir. Orkestrlə müşayiət edilən kantatalar daha zərif və zəngin bir quruluş nümayiş etdirir.

Məşhur kantatalar

Kantata janrında bir çox məşhur əsər bəstələnmişdir. Bu əsərlər bəstəkarların yaradıcılıq zirvələrini əks etdirir və bu gün də böyük rəğbətlə qarşılanır.

İohann Sebastyan Bax – “Məsihin dirilişi”

Baxın dini kantataları arasında “Məsihin dirilişi” adlı əsəri xüsusi yer tutur. Bu əsər kilsə musiqisi üçün yazılmışdır və İsa Məsihin dirilməsi mövzusunu təsvir edir. Musiqidəki emosiya və dərinlik baxımından bu kantata dini musiqi sahəsində misilsiz bir nümunədir.

Feliks Mendelssohn – “Ey İsrailin xudavəndi”

Feliks Mendelssohnun “Ey İsrailin xudavəndi” kantatası romantik dövrün ən təsirli dini kantatalarından biridir. Mendelssohn bu əsərində İncil mətnlərindən istifadə edərək Allah və xalq arasındakı əlaqəni təsvir etmişdir. Xor və solistlərin harmoniyası bu əsəri xüsusilə təsirli edir.

Volfqanq Amadey Motsart – “Apollon və Dafne”

Motsartın dünyəvi kantatalarından biri olan “Apollon və Dafne” qədim yunan mifologiyasına əsaslanır. Bu əsərdə Apollonun Dafneyə olan sevgisi və məhəbbəti təsvir edilir. Motsartın melodik zənginliyi və təsirli musiqi dili bu kantatanı məşhur edən əsas xüsusiyyətlərdəndir.

Kantatanın musiqi dünyasındakı rolu

Kantata musiqi tarixində vokal janrlar arasında xüsusi yer tutur. Bu janr müxtəlif mövzuları əhatə edərək bəstəkarların yaradıcılıq sərhədlərini genişləndirir. Kantatalar dini və dünyəvi mövzularda yaradıldığı üçün həm kilsə, həm də ictimai tədbirlərdə ifa edilir. Müasir dövrdə də bəzi bəstəkarlar kantata janrında əsərlər bəstələməyə davam edir və bu janrın ənənələrini yaşadır.

Kantata, 17-ci əsrdən bu yana musiqi dünyasında öz yerini qoruyan vokal-musiqi janrıdır. Dini və dünyəvi mövzuları ilə zəngin olan bu janr xor, solist və orkestrlə ifa edilir və bəstəkarların yaradıcılıq sərhədlərini genişləndirir. Bax, Motsart və Mendelssohn kimi bəstəkarların əsərləri kantata janrının zənginliyini nümayiş etdirir və bu gün də musiqisevərlər tərəfindən sevilərək dinlənilir.