Karsinoma nədir?

Karsinoma bədxassəli şiş növü olub, bədənin epitel toxumalarından yaranan və əksər hallarda daxili orqanlara təsir edən xərçəng növüdür. Bu tip xərçəng hüceyrələri nəzarətsiz şəkildə çoxalır və bədənin müxtəlif hissələrinə yayılma xüsusiyyətinə malikdir. Karsinoma, ən çox rast gəlinən xərçəng növlərindən biridir və onun yaranma səbəbləri müxtəlif ola bilər.

Bu məqalədə karsinoma anlayışının nə olduğunu, onun əsas növlərini, səbəblərini və müalicə üsullarını ətraflı şəkildə izah edəcəyik.

Karsinoma nə deməkdir?

Karsinoma, bədənin epitel hüceyrələrindən qaynaqlanan və nəzarətsiz şəkildə çoxalan xərçəng hüceyrələridir. Epitel toxumaları bədənin bir çox hissələrində mövcuddur: dəridə, daxili orqanların səthində və bədənin digər hüceyrə strukturlarında. Karsinoma hüceyrələri həmin epitel toxumalarında meydana gələrək bədxassəli şişə çevrilir və bədənin digər hissələrinə yayılır.

Karsinoma xərçənginin əsas xüsusiyyəti, onun metastaz etmə (yəni bədənin digər yerlərinə yayılma) qabiliyyətinə malik olmasıdır. Bu növ şişlər bədənin qan damarlarına və limfa sisteminə daxil olaraq uzaq orqanlara yayıla bilər.

Karsinomanın əsas növləri

Karsinoma müxtəlif növlərə bölünür və bu növlər epitel hüceyrələrinin harada yerləşdiyindən asılı olaraq fərqlənir. Aşağıda karsinomanın əsas növlərini izah edəcəyik:

• Bazal hüceyrəli karsinoma ən çox rast gəlinən dəri xərçəngi növüdür. Bu növ xərçəng dərinin bazal qatında yerləşən hüceyrələrdən qaynaqlanır. Adətən, günəş şüalarına çox məruz qalan bölgələrdə inkişaf edir və yavaş yayılır. Bazal hüceyrəli karsinoma digər xərçəng növlərinə nisbətən daha az aqressivdir və erkən aşkar edilərsə, müalicəsi mümkündür.
• Yastı hüceyrəli karsinoma epitel toxumalarının səthində yerləşən yastı hüceyrələrdən yaranır. Bu növ xərçəng dəri, ağciyər, ağız boşluğu, özofaqus (qida borusu) və genital orqanlar kimi yerlərdə inkişaf edə bilər. Yastı hüceyrəli karsinoma daha aqressivdir və tez yayılma potensialına malikdir.
• Adenokarsinoma bədənin selikli qişalarında və ya vəz hüceyrələrində yaranan karsinoma növüdür. Bu növ xərçəng ağciyər, süd vəzi, mədə və qalxanabənzər vəz kimi orqanlarda inkişaf edə bilər. Adenokarsinoma, xüsusilə ağciyər və mədə-bağırsaq xərçənglərinin ən çox rast gəlinən növlərindən biridir.4. uroterial karsinoma
• Uroterial karsinoma sidik yollarında və ya sidik kisəsində yerləşən hüceyrələrdən qaynaqlanan xərçəng növüdür. Sidik kisəsi xərçənginin ən geniş yayılmış növü məhz uroterial karsinomadır. Erkən diaqnoz qoyularsa, bu növ xərçəngin müalicəsi mümkündür.

Karsinomanın yaranma səbəbləri

Karsinoma müxtəlif səbəblərdən yarana bilər. Aşağıda karsinomanın əsas yaranma səbəblərini izah edəcəyik:

• Günəş şüaları, xüsusilə ultrabənövşəyi (UV) şüalar, dəridə DNT zədələnməsinə səbəb olur və bu da karsinoma yaranmasının əsas səbəblərindən biridir. Günəşin təsiri altında dəri hüceyrələri anormal şəkildə bölünərək bədxassəli şişlər əmələ gətirir.
• Siqaret karsinoma riskini artıran ən böyük amillərdən biridir. Siqaret tüstüsü, xüsusilə ağciyər, ağız, boğaz və digər orqanlarda hüceyrə zədələnməsinə səbəb olur və bədxassəli şişlərin yaranmasına gətirib çıxarır.
• Genetik faktorlar da karsinoma riskini artıra bilər. Ailəsində xərçəng xəstəliyi olan insanlarda bu xəstəliyə meyillilik daha yüksəkdir. Bəzi genetik mutasiyalar hüceyrələrin normal bölünmə prosesinə mane olur və nəticədə karsinoma yaranır.
• Ətraf mühitin təsirləri (radiasiya, kimyəvi maddələr və hava çirkliliyi) də karsinoma riskini artırır. Kimyəvi maddələr və toksinlər, xüsusilə sənaye sahələrində çalışan insanlarda zədələnmiş hüceyrələrin yaranmasına səbəb olur.

Karsinomanın əlamətləri

Karsinoma müxtəlif orqanlarda inkişaf edə biləcəyi üçün əlamətləri fərqli ola bilər. Aşağıda karsinomanın bəzi ümumi əlamətlərini qeyd edəcəyik:

Dəridə yaranan yaralar, qırmızı ləkələr və ya qabarlar karsinomanın ilk əlamətlərindən biri ola bilər. Dəri karsinomaları, xüsusilə bazal və yastı hüceyrəli karsinomalarda rast gəlinən simptomlardır.

Karsinoma olan bölgələrdə qanaxmalar müşahidə oluna bilər. Bu, xüsusilə sidik yollarında və ya mədə-bağırsaq traktında inkişaf edən xərçənglərdə rast gəlinir.

Bədənin müxtəlif yerlərində şişkinliklər və ya kütlələr hiss edilə bilər. Məsələn, süd vəzində yaranan adenokarsinoma ilk mərhələlərdə kiçik şişkinliklə özünü göstərə bilər.

Mədə və ya bağırsaq karsinoması həzm problemləri, qəbizlik, qarın ağrıları və ya qida qəbulunda çətinliklər kimi əlamətlərlə özünü göstərə bilər.

Karsinomanın müalicə üsulları

Karsinomanın müalicəsi xərçəngin mərhələsinə, yerləşdiyi yerə və yayılma dərəcəsinə görə fərqlənir. Aşağıda karsinoma müalicəsində ən çox istifadə olunan metodları izah edəcəyik:

• Cərrahi müdaxilə, karsinoma olan toxumanın və ya şişin bədəndən çıxarılması məqsədi ilə aparılan əməliyyatdır. Əgər xərçəng erkən mərhələdə aşkar edilərsə, cərrahi müdaxilə ilə tam müalicə mümkündür.
• Şüa terapiyası, xərçəng hüceyrələrini məhv etmək üçün radiasiya istifadə olunan bir müalicə üsuludur. Bu metod, xüsusilə dəridə və digər səthi orqanlarda olan karsinomalar üçün effektivdir.
• Kimyaterapiya, dərman vasitəsi ilə bədxassəli hüceyrələrin öldürülməsi və ya yayılmasının qarşısını almaq məqsədi daşıyan bir müalicə metodudur. Kimyaterapiya bəzən cərrahi müdaxilədən əvvəl və ya sonra tətbiq oluna bilər.
• İmmunoterapiya, bədənin öz immun sistemini stimullaşdıraraq xərçəng hüceyrələrini məhv etməyi hədəfləyən müalicə üsuludur. Bu metod, xüsusilə bədənin öz müdafiə sistemini gücləndirmək üçün istifadə olunur.