Likvidlik nədir?

Likvidlik, maliyyə və iqtisadiyyatda istifadə olunan bir termin olaraq, hər hansı bir aktivin nağd pula çevrilə bilmə sürətini və asanlığını ifadə edir. Aktivlərin likvidliyi yüksək olduqda, həmin aktivlər sürətli və az itki ilə nağd pula çevrilə bilir. Məsələn, nağd pul ən yüksək likvidliyə malik aktiv sayılır, çünki heç bir itki olmadan və dərhal istifadə edilə bilir. Bu məqalədə likvidliyin mahiyyəti, növləri, əhəmiyyəti və şirkətlər və fərdlər üçün necə önəmli olduğu haqqında danışacağıq.

Likvidliyin mahiyyəti

Likvidlik, əsasən maliyyə bazarlarında və müəssisələrdə aktivlərin likvid vəziyyətdə saxlanılması ilə əlaqədardır. Likvid aktivlər az zaman çərçivəsində və dəyər itirmədən nağd pula çevrilə bilir. Məsələn, qiymətli kağızlar və bəzi qısamüddətli maliyyə alətləri nisbətən yüksək likvidliyə malikdir, çünki bu aktivlər tez və az risklə pula çevrilə bilir.

Likvidliyin mahiyyəti həm fərdi maliyyə idarəçiliyində, həm də şirkətlərin maliyyə strategiyalarında vacib rol oynayır. Yüksək likvidlik şirkət və fərdlərin maliyyə vəziyyətlərinin sabit və etibarlı olmasına kömək edir. Əksinə, likvidlik çatışmazlığı (yəni aşağı likvidlik) maliyyə sıxıntılarına və zərər riskinə səbəb ola bilər.

Likvidlik növləri

Likvidlik müxtəlif formalarda təsnif edilə bilər. Əsasən, maliyyə dünyasında iki əsas likvidlik növü mövcuddur: balans likvidliyi və bazar likvidliyi. Hər birinin spesifik xüsusiyyətləri vardır və müxtəlif maliyyə sahələrində fərqli təsirlərə malikdir.

Balans likvidliyi

Balans likvidliyi, bir şirkətin və ya fərdin öz cari aktivlərini cari borclarını ödəmək üçün istifadə etmə imkanını ifadə edir. Yəni, şirkətin qısamüddətli maliyyə öhdəliklərini qarşılamaq üçün kifayət qədər nağd pulu və ya asanlıqla pula çevrilə biləcək aktivləri olub-olmaması balans likvidliyini müəyyən edir. Balans likvidliyi xüsusilə şirkətlərin maliyyə sağlamlığını göstərən vacib bir göstəricidir.

Bazar likvidliyi

Bazar likvidliyi, maliyyə bazarında mövcud olan bir aktivin tez və dəyər itirmədən pula çevrilmə asanlığını ifadə edir. Məsələn, səhm və obligasiyalar kimi maliyyə aktivləri yüksək likvidliyə malikdir, çünki bu aktivləri asanlıqla satışa çıxarıb pula çevirmək mümkündür. Lakin, daşınmaz əmlak və nadir kolleksiyalar kimi aktivlər daha az likviddir, çünki onları pula çevirmək daha uzun müddət tələb edir və bəzən dəyər itirə bilər.

Likvidliyin əhəmiyyəti

Likvidlik, şirkətlər və fərdlər üçün maliyyə planlamasında çox vacib bir göstəricidir. Likvid aktivlər, ani maliyyə ehtiyaclarını qarşılamağa və maliyyə qərarlarında elastikliyə sahib olmağa kömək edir. Likvidliyin əhəmiyyəti aşağıdakı kimi izah edilə bilər:

Yüksək likvidlik şirkətlərə və fərdlərə gözlənilməz xərclərə qarşı daha yaxşı hazırlaşmağa imkan verir. Misal üçün, gözlənilməz bir borcun ödənməsi və ya təcili maliyyə ehtiyaclarının qarşılana bilməsi üçün likvid aktivlər önəmli rol oynayır. Maliyyə təzyiqlərinin azaldılması və stabil maliyyə durumunun saxlanılması üçün likvidlik vacibdir.

Likvidlik eyni zamanda şirkətlərə və fərdlərə yeni investisiya imkanlarını tez bir zamanda dəyərləndirmək üçün imkan yaradır. Yüksək likvidliyə malik olan fərd və ya şirkət, bazarda meydana çıxan fürsətləri daha çevik dəyərləndirə bilir və buna görə əlavə gəlir imkanlarından yararlanır.

Aşağı likvidlik, maliyyə sıxıntılarına və hətta iflasa səbəb ola bilər. Məsələn, şirkətlərin ödəmə qabiliyyətini saxlaması üçün qısamüddətli öhdəliklərini ödəmək vacibdir. Bu öhdəlikləri qarşılamaq üçün lazımi likvidlik yoxdursa, şirkət maliyyə problemləri ilə üzləşə bilər. Risklərin azaldılması üçün şirkətlər öz balansında müəyyən miqdarda likvid aktivlər saxlamağa çalışırlar.

Likvidlik nisbətləri və hesablanması

Likvidlik nisbətləri, bir şirkətin qısamüddətli öhdəliklərini qarşılama qabiliyyətini ölçən maliyyə göstəriciləridir. Bu nisbətlər şirkətin maliyyə vəziyyətini analiz etmək və likvidlik riskini qiymətləndirmək üçün istifadə olunur. Əsas likvidlik nisbətləri aşağıdakılardır:

Cari nisbət, şirkətin cari aktivlərinin cari borclarına nisbətini göstərir. Bu nisbət şirkətin qısamüddətli borclarını qarşılamaq üçün kifayət qədər aktivə malik olub olmadığını göstərir. Cari nisbət aşağıdakı düsturla hesablanır:Cari Nisbət=Cari AktivlərCari Borclar\text{Cari Nisbət} = \frac{\text{Cari Aktivlər}}{\text{Cari Borclar}}Cari Nisbət=Cari BorclarCari Aktivlər​

Tez nisbət (sürətli nisbət) cari nisbətə bənzəyir, lakin inventarlar çıxıldıqdan sonra hesablanır. Tez nisbət şirkətin dərhal pula çevrilə bilən aktivləri ilə borclarını ödəmək qabiliyyətini göstərir. Bu nisbət daha çox likvid olan aktivlərə əsaslanır və aşağıdakı düsturla hesablanır:Tez Nisbət=Cari Aktivlər−InventarCari Borclar\text{Tez Nisbət} = \frac{\text{Cari Aktivlər} – \text{Inventar}}{\text{Cari Borclar}}Tez Nisbət=Cari BorclarCari Aktivlər−Inventar​

Nağd likvidlik nisbəti şirkətin cari borclarını yalnız nağd pul və ya onun ekvivalentləri ilə ödəmə qabiliyyətini göstərir. Bu nisbət ən yüksək likvidliyə malik aktivləri nəzərə alaraq hesablanır və daha güclü maliyyə sağlamlığını təmsil edir:Nag˘d Likvidlik Nisbəti=Nag˘d Pul və Nag˘d EkvivalentlərCari Borclar\text{Nağd Likvidlik Nisbəti} = \frac{\text{Nağd Pul və Nağd Ekvivalentlər}}{\text{Cari Borclar}}Nag˘​d Likvidlik Nisbəti=Cari BorclarNag˘​d Pul və Nag˘​d Ekvivalentlər​

Likvidlik riskləri

Likvidlik riskləri, şirkətlərin və ya fərdlərin qısamüddətli maliyyə öhdəliklərini qarşılamaq üçün lazımi vəsaitə malik olmaması vəziyyətində yaranır. Bu risklər maliyyə çətinlikləri, itkilər və hətta iflasla nəticələnə bilər. Şirkətlər öz balanslarında kifayət qədər likvid aktivlər saxlamadıqda, borclarını ödəməkdə çətinlik çəkə və maliyyə təzyiqləri ilə üzləşə bilər.

Likvidlik, hər hansı bir aktivin nağd pula çevrilmə asanlığı və sürəti ilə bağlı olan maliyyə göstəricisidir. Yüksək likvidlik maliyyə təhlükəsizliyini təmin edir, ani xərclərin qarşılanmasına və yeni investisiya imkanlarının dəyərləndirilməsinə imkan yaradır. Likvidlik nisbətləri şirkətlərin maliyyə sağlamlığını ölçmək üçün vacib vasitədir. Əks halda isə aşağı likvidlik maliyyə riskləri və çətinliklər yarada bilər.