Limfoma nədir?

Limfoma limfatik sistemin bir növ xərçəngidir. Limfatik sistem, immunitet sistemimizin bir hissəsi olaraq bədənin infeksiyalarla mübarizə aparmasına kömək edir və limfa adlanan mayeni bədəndən keçirir. Bu sistemdə anormal hüceyrələr meydana gəldikdə və nəzarətsiz şəkildə çoxalmağa başladıqda, limfoma yaranır. Limfoma, bədənin müxtəlif yerlərində limfa düyünlərində, qan damarlarında və ya daxili orqanlarda ortaya çıxa bilər. Limfoma müxtəlif növlərdə mövcuddur və hər bir növün səbəbləri, simptomları və müalicə üsulları fərqli ola bilər.

Limfoma, limfa hüceyrələrinin (limfositlərin) zərərli hüceyrələrə çevrilərək böyüməsi və yayılması nəticəsində meydana gələn bir xərçəng növüdür. Limfa sistemi bədənin immunitet müdafiəsini təşkil edən vacib bir hissədir. Limfositlər bədənin infeksiyalarla mübarizə aparmasına kömək edir. Lakin limfomada bu hüceyrələr nəzarətdən çıxır və anormal şəkildə çoxalaraq bədənin fərqli yerlərinə yayıla bilər.

Limfoma əsasən iki əsas növə ayrılır: Hodgkin limfoması və qeyri-Hodgkin limfoması. Bu növlər limfositlərin təsirinə məruz qalan spesifik növlər əsasında fərqləndirilir. Hər iki növ özünəməxsus simptomlarla müşahidə olunur və müalicə yolları fərqli ola bilər.

Limfomanın səbəbləri

Limfomanın dəqiq səbəbi hələ də tam olaraq müəyyən edilməmişdir, lakin bu xəstəliyin yaranmasına səbəb olan bir neçə risk faktoru məlumdur. Genetik və ətraf mühit faktorlarının limfomanın yaranmasında rolu olduğu düşünülür. Aşağıda limfomanın mümkün səbəblərinə diqqət yetirək:

• Zəif immun sistem – Zəif immun sistemi olan insanlar, xüsusilə də immun sistemini zəiflədən xəstəliklər və ya dərmanlar qəbul edənlər, limfoma inkişafı üçün daha çox risk altındadırlar.
• Virus infeksiyaları – Epstein-Barr virusu, HIV və ya hepatit C kimi bəzi viruslar limfoma riskini artırır. Bu viruslar immun sistemini zəiflədə bilər və bədənin müdafiə mexanizmini təsir edə bilər.
• Yaş və cins – Limfoma riskinin yaşla birlikdə artdığı məlumdur. Xüsusilə Hodgkin limfoması 20-30 yaşlarında və 55 yaşdan yuxarı şəxslərdə daha çox rast gəlinir. Qeyri-Hodgkin limfoması isə yaşlı insanlarda daha geniş yayılmışdır. Bundan əlavə, kişilərdə limfoma riskinin qadınlara nisbətən daha çox olduğu müşahidə edilmişdir.
• Kimyəvi təsirlər – Bəzi kimyəvi maddələrlə uzun müddət təmas limfoma riskini artırır. Xüsusilə kənd təsərrüfatı kimyəvi maddələri, pestisidlər və ya digər zəhərli maddələr bu riski artıra bilər.

Limfomanın simptomları

Limfoma simptomları bədənin təsirlənmiş hissəsindən asılı olaraq fərqli ola bilər. Ən geniş yayılmış simptomlardan biri limfa düyünlərinin şişməsi və ya böyüməsidir. Bu şişlik ağrısız olur və ən çox boyun, qoltuqaltı və ya qasıq nahiyəsində müşahidə olunur. Aşağıda limfomanın digər əsas simptomlarına diqqət yetirək:

• İnsanlar uzun müddətli və şiddətli yorğunluq hiss edə bilərlər. Bu yorğunluq istirahətdən sonra belə keçməz və gündəlik fəaliyyətlərə mane ola bilər.
• Limfoma olan şəxslərdə yüksək hərarət və xüsusilə gecələr tərləmə halları tez-tez baş verir.
• Limfoma bədəndə əhəmiyyətli çəki itirməsinə səbəb ola bilər. Bu çəki itkisi səbəbsiz və sürətli şəkildə baş verir.
• Limfoma xəstələri bədənlərində qaşınma və ya səpgilər hiss edə bilərlər. Bu simptomlar bəzən limfa düyünlərindəki böyümələrlə əlaqələndirilir.
• Limfa düyünləri sinə nahiyəsində böyüyərsə, bu, nəfəs darlığı, öskürək və ya sinə ağrıları ilə nəticələnə bilər.

Bu simptomlar başqa xəstəliklərin əlamətləri də ola bilər, buna görə də bu simptomları müşahidə edirsinizsə, mütləq həkimə müraciət etməlisiniz.

Limfomanın növləri

Limfoma əsasən iki əsas növə ayrılır: Hodgkin limfoması və qeyri-Hodgkin limfoması.

Hodgkin limfoması daha az yayılmışdır və adətən daha proqnozlaşdırıla bilən şəkildə yayılır. Hodgkin limfoması xüsusi bir növ anormal hüceyrənin (Reed-Sternberg hüceyrəsi) mövcudluğu ilə xarakterizə olunur

Qeyri-Hodgkin limfoması daha geniş yayılmışdır və bir çox alt növə malikdir. Bu növ limfositlərin fərqli hüceyrələrindən qaynaqlana bilər və müxtəlif bədən hissələrinə yayıla bilər.

Limfomanın diaqnostikası

Limfomanın diaqnozu qoymaq üçün bir sıra tibbi testlərdən istifadə olunur. Bu testlər xəstəliyin mövcudluğunu müəyyən etməyə və onun hansı mərhələdə olduğunu təyin etməyə kömək edir. Limfomanın diaqnostikasında əsas üsullar aşağıdakılardır:

• Fiziki müayinə – Həkim limfa düyünlərində şişlik və digər simptomları yoxlamaq üçün xəstəni fiziki olaraq müayinə edir.
• Qan testi – Qan analizi limfomanın təsirləri barədə məlumat verə bilər və bədəndə anormal hüceyrələrin olub-olmadığını müəyyən etməyə kömək edir.
• Biopsiya – Limfa düyünlərindən və ya təsirlənmiş toxumalardan alınan nümunələr mikroskop altında araşdırılır. Bu, limfomanın dəqiq növünü təyin etməyə kömək edir.
• Görüntüləmə testləri – MRT, CT və ya PET kimi görüntüləmə üsulları vasitəsilə limfomanın bədəndə hansı hissələrə yayıldığı müəyyən edilir.

Limfomanın müalicə üsulları

Limfomanın müalicəsi xəstəliyin növündən, mərhələsindən və xəstənin ümumi sağlamlıq vəziyyətindən asılı olaraq dəyişir. Limfomanın müalicəsində istifadə edilən əsas metodlar aşağıdakılardır:

• Kimyaterapiya, xərçəng hüceyrələrini məhv etmək üçün istifadə olunan dərmanlarla müalicədir. Bu dərmanlar bədənin müxtəlif hissələrinə yayılaraq anormal hüceyrələri məhv edir.
• Radiasiya terapiyası xərçəng hüceyrələrini məhv etmək üçün yüksək enerjili şüalar istifadə edir. Bu üsul limfa düyünlərindəki şişləri kiçiltmək və xərçəngin yayılmasını dayandırmaq üçün tətbiq olunur.
• İmmunoterapiya xəstənin immun sistemini gücləndirərək xərçəng hüceyrələrinə qarşı mübarizə aparmağa kömək edir. Bu müalicə üsulu limfomanın müəyyən növlərində təsirli ola bilər.
• Şiddətli hallarda kök hüceyrə transplantasiyası limfomanın müalicəsi üçün istifadə edilə bilər. Bu metodla xəstənin bədəninə yeni və sağlam hüceyrələr köçürülür.