Monumental nədir?
“Monumental” sözü Latın dilindəki monumentum sözündən yaranıb və “yaddaşda saxlamaq üçün tikilmiş abidə” mənasını daşıyır. Müasir dildə isə bu söz daha geniş mənada işlədilir və əsasən “böyük, əzəmətli, möhtəşəm və qalıcı” kimi xüsusiyyətləri olan obyektləri, hadisələri və ya sənət nümunələrini ifadə edir. Monumental anlayışı memarlıqdan tutmuş sənətə, ədəbiyyata və hətta gündəlik danışıq dilinə qədər bir çox sahədə tətbiq olunur.
Monumental sözünün ən çox istifadə olunduğu sahələrdən biri memarlıqdır. Monumental memarlıq — böyük ölçülü, bəzən ictimai və ya siyasi əhəmiyyətə malik binaları və strukturları təsvir etmək üçün istifadə olunur. Bu cür tikililər çox vaxt insanlarda təəssürat yaratmaq, cəmiyyətin və ya dövlətin gücünü və ideologiyasını əks etdirmək məqsədi daşıyır. Məsələn:
- Piramidalar
- Zəfər tağları
- Dövlət sarayları
- Muzeylər və abidələr
Bu tikililər təkcə funksional deyil, həm də simvolik məna daşıyır.
Monumental sənət nədir?
Monumental sənət dedikdə, əsasən geniş miqyaslı və ictimai yerlərdə yerləşdirilən sənət əsərləri nəzərdə tutulur. Bu sənət forması əsasən heykəltəraşlıq, mozaika, freska və divar rəsmlərini əhatə edir. Monumental sənətin əsas məqsədi — insanlara müəyyən bir ideyanı, dəyəri və ya tarixi hadisəni xatırlatmaqdır. Bu sənət növünə aşağıdakılar daxildir:
- Tarixi şəxsiyyətlərin heykəlləri
- Müharibə memorialları
- Dini və ya mədəni dəyəri olan mozaikalar
- Böyük divar rəsmləri
Monumental sənət bir çox hallarda estetikadan daha çox məna və simvolika daşıyır.
Monumental anlayışının digər sahələrdə istifadəsi
Monumental sözü yalnız memarlıq və sənətdə deyil, həm də digər sahələrdə bənzətmə kimi istifadə oluna bilər. Məsələn:
- Monumental iş: Çox böyük əhəmiyyətə və təsirə malik bir fəaliyyət.
- Monumental əsər: Ədəbi və ya elmi cəhətdən çox dəyərli və böyük təsirə malik yazı.
- Monumental səhv: Ciddi və geniş miqyaslı fəsadlara səbəb olan səhv.
Bu kontekstdə söz daha çox “çox böyük və əlamətdar” mənasında işlənir.
Monumental və funksional arasında fərq
Monumental tikililər və ya sənət əsərləri bəzən funksionallıqdan çox estetik və simvolik məqsəd daşıyır. Əgər bir bina əsasən istifadə üçün tikilmişsə, o zaman onun funksionallığı ön plandadır. Ancaq əgər həmin bina insanlarda təəssürat oyatmaq, müəyyən mesaj ötürmək üçün tikilibsə, o zaman onun monumental xüsusiyyətləri daha çox vurğulanır. Məsələn, dövlət binaları həm funksional, həm də monumental ola bilər.
Azərbaycan memarlığında monumental nümunələr
Azərbaycanın da tarixi boyunca bir çox monumental memarlıq nümunələri yaradılıb. Bunlara misal olaraq aşağıdakıları göstərmək olar:
- Şirvanşahlar sarayı
- Qız qalası
- Həzi Aslanovun, Nizami Gəncəvinin və digər görkəmli şəxsiyyətlərin abidələri
- Şəhidlər Xiyabanındakı Əbədi məşəl memorialı
Bu abidələr və tikililər həm estetik dəyərə malikdir, həm də xalqın yaddaşında mühüm yer tutur.
Monumental sözünün emosional və təsir gücü
“Monumental” sözü emosional təsir gücünə malikdir və istifadə olunduğu kontekstdə müəyyən bir dərinlik və ehtişam hissi oyadır. Bu səbəbdən də gündəlik danışıqda və mediada tez-tez istifadə olunur. Məsələn:
- “Bu onun karyerasında monumental bir dönüş nöqtəsi oldu.”
- “Onların yaratdığı əsər monumental təsir bağışladı.”
Belə ifadələrdə “monumental” sözü hadisənin miqyasını və dəyərini vurğulamaq üçün işlədilir.
Monumental — böyük ölçülü, əzəmətli və simvolik dəyərə malik obyektləri və hadisələri təsvir edən ifadədir. Ən çox memarlıqda və sənətdə rast gəlinən bu anlayış, həmçinin gündəlik həyatın müxtəlif sahələrində də istifadə olunur. Azərbaycanın özündə də bir çox monumental memarlıq və sənət nümunələri mövcuddur ki, bu da xalqın tarixini və dəyərlərini əks etdirir.