Nota nədir?

Nota musiqi aləmindəki ən əsas anlayışlardan biridir. Musiqi əsərlərinin yazıya alınması, ifa edilməsi və başa düşülməsi üçün notalardan istifadə olunur. Qısaca desək, nota – bir səsin yüksəkliyini və uzunluğunu göstərən işarədir. Hər bir musiqi əsəri müxtəlif notaların ardıcıl düzülüşündən ibarətdir. Nota bilmədən musiqini oxumaq, ifa etmək və ya bəstələmək çox çətindir. Bu səbəbdən də, nota musiqi təhsilinin ilk addımı hesab olunur.

Notaların yaranma tarixi

Notaların tarixi qədim zamanlara, yəni antik dövrlərə qədər gedib çıxır. İlk nota işarələri Mesopotamiya və Yunanıstan mədəniyyətlərində istifadə olunub. Lakin müasir musiqi not sisteminin əsasını XI əsrdə yaşamış italiyalı musiqişünas Qvido d’Arezzo qoyub. O, musiqi sədalarını “do, re, mi, fa, sol, la, si” kimi adlandıraraq, hər birini müəyyən səslə əlaqələndirib. Bu sistem o qədər uğurlu oldu ki, bu gün də dünya miqyasında istifadə olunur.

Notaların adları və ardıcıllığı

Musiqidə istifadə olunan əsas yeddi nota bunlardır:

• Do
• Re
• Mi
• Fa
• Sol
• La
• Si

Bu notalar müəyyən ardıcıllıqla təkrar olunur və musiqi əsərləri bu notların müxtəlif tonda və uzunluqda birləşməsindən yaranır. Hər bir notanın öz tezliyi və səs yüksəkliyi var. Misal üçün, “do” notası ilə başlayan bir melodiyada digər notalar bu əsas nota ətrafında formalaşır.

Nota necə yazılır?

Nota musiqi yazısında beş sətirdən ibarət olan xüsusi bir cızıq sistemində – not xətləri üzərində yazılır. Bu xətlərə “not dəftəri” və ya “not cizgiləri” də deyilir. Hər bir nota bu xətlərdən birinin üzərində və ya arasında yerləşdirilir. Notanın yerləşdiyi xətt və ya boşluq onun hansı səsə aid olduğunu müəyyən edir. Bundan əlavə, notanın başındakı “açar” (məsələn, sol açarı) da bu səslərin düzgün oxunması üçün çox vacibdir.

Notanın uzunluğu və ritmi

Bir notanın yalnız səs yüksəkliyi deyil, həm də ritmi – yəni nə qədər davam etməli olduğu – vacibdir. Notanın uzunluğunu göstərmək üçün müxtəlif şəkilli nota işarələrindən istifadə olunur. Ən çox istifadə olunan nota uzunluqları bunlardır:

• Bütöv nota (4 vuruş)
• Yarım nota (2 vuruş)
• Dörddəbir nota (1 vuruş)
• Səkkizdəbir nota (0.5 vuruş)
  və s.

Ritm musiqinin axıcılığını və dinamikliyini təmin edir. Buna görə də, musiqi ifaçısı həm notanın adını, həm də uzunluğunu düzgün başa düşməlidir.

Notalar hansı məqsədlə öyrədilir?

Notaların öyrənilməsi musiqi ilə məşğul olmaq istəyən hər kəs üçün vacibdir. Bu bilik:

• Musiqi əsərlərini oxumağa və ifa etməyə imkan verir.
• İfa zamanı notlara baxaraq düzgün ritm və səs seçimini təmin edir.
• Öz musiqi əsərini bəstələmək üçün əsasdır.
• Ansamblda və ya orkestrdə birlikdə ifanı asanlaşdırır.

Peşəkar musiqiçilər not oxumağı kitab oxumaq qədər asanlıqla bacarırlar. Onlar yalnız notlara baxaraq musiqini “ağıllarında eşidə” bilirlər.

Notasız musiqi mümkündürmü?

Bəli, bəzi insanlar musiqini eşitmə ilə öyrənir və ifa edir. Bu, “qulaqla öyrənmək” adlanır və xüsusilə xalq musiqisi və bəzi caz janrlarında geniş yayılıb. Lakin notasız musiqi öyrənmək bir qədər çətin ola bilər, çünki musiqi yazıya alınmadıqda onu yadda saxlamaq və başqalarına öyrətmək çətinləşir. Nota isə musiqini yaddaşdan qurtarır və onu istənilən zaman oxumağa, dəyişməyə və paylaşmağa imkan verir.

Nota musiqinin dili kimidir. Bu simvolları başa düşmək, musiqinin nə demək istədiyini anlamağa imkan verir. Notalar vasitəsilə insanlar fərqli dövrlərdə və coğrafiyalarda yaranmış musiqiləri öyrənə, ifa edə və başqalarına çatdıra bilirlər. Nota bilmədən musiqi dünyasında sərbəst hərəkət etmək çətin olsa da, öyrəndikdən sonra insan musiqiyə daha dərindən bağlanır və öz yaradıcılığını ifadə etməyə başlayır.