Parafraz nədir?
Parafraz — hər hansı bir fikrin və ya cümlənin mənasını dəyişmədən onu fərqli sözlərlə ifadə etmə üsuludur. Başqa sözlə, parafraz mətnin orijinal mənasını qoruyaraq, onu başqa formada yenidən yazmaq və ya danışmaq deməkdir. Parafraz xüsusilə akademik yazılarda, məqalələrdə və elmi işlərdə sitat gətirərkən tez-tez istifadə olunur.
Parafrazın məqsədi sadəcə plagiatın qarşısını almaq deyil, həm də mövzunun daha yaxşı başa düşülməsi və oxucuya fərqli baxış bucağından təqdim edilməsidir.
Parafraz ilə sitat arasındakı fərq
Çoxları parafrazla sitatı bir-birinə qarışdırır, amma bu iki anlayış fərqlidir:
- Sitat — müəllifin sözlərini olduğu kimi, dəyişmədən, dırnaq içində təqdim etməkdir.
- Parafraz — həmin fikri başqa sözlərlə ifadə etməkdir, amma mənası dəyişmir.
Məsələn, “Elm bilikdir” fikri sitat olaraq belə verilir: “Elm bilikdir”. Parafrazda isə bu fikir belə ola bilər: Elm insanlara məlumat və anlayış qazandıran bir sahədir.
Parafrazın əsas məqsədləri
Parafraz etməyin bir neçə vacib məqsədi var:
- Plagiatın qarşısını almaq – Orijinal mətnə sadiq qalaraq, fikri öz sözlərinlə ifadə etmək
- Mətnin aydınlaşdırılması – Çətin və mürəkkəb fikirləri daha başa düşülən formada izah etmək
- Yazılı və şifahi bacarıqları inkişaf etdirmək – Parafraz bacarığı söz ehtiyatını və ifadə qabiliyyətini artırır
- Fikri daha yaradıcı formada təqdim etmək – Eyni ideyanı fərqli üslubla göstərmək mümkündür
Bu səbəblərə görə parafraz təhsil və kommunikasiya sahələrində geniş istifadə olunur.
Parafraz necə edilir?
Effektiv parafraz etmək üçün aşağıdakı addımlara əməl etmək tövsiyə olunur:
- Orijinal mətn diqqətlə oxunmalıdır
- Əsas fikir başa düşülməlidir
- Fikrin mahiyyəti pozulmadan fərqli söz və cümlə quruluşları ilə ifadə edilməlidir
- Plagiatdan qaçmaq üçün orijinal mənbəyə istinad olunmalıdır (xüsusilə akademik yazılarda)
Nümunə:
Orijinal cümlə: Texnologiyanın inkişafı insan həyatını asanlaşdırır.
Parafraz: İnsanlar texnoloji nailiyyətlər sayəsində gündəlik işlərini daha rahat yerinə yetirirlər.
Parafrazın üstünlükləri
Parafraz etməyin bir çox üstünlükləri var:
- Yazını daha oxunaqlı və anlaşıqlı edir
- Müəllifin fikrini daha yaradıcı formada təqdim etməyə imkan verir
- Məqaləyə fərqli baxışlar əlavə olunur
- Oxucunun diqqətini cəlb etmək asanlaşır
Bu üstünlüklər parafrazın xüsusilə jurnalistika, müəllimlik, tərcümə və elmi işlərdə niyə vacib olduğunu izah edir.
Parafrazın çətinlikləri
Parafraz edərkən bəzi problemlərlə qarşılaşmaq mümkündür:
- Məna dəyişə bilər – Əgər diqqətli olunmazsa, əsas fikir itə bilər
- Çox bənzər cümlə quruluşu plagiat sayıla bilər
- Yeni ifadələrin orijinal fikri tam əks etdirməməsi mümkündür
Bu səbəbdən parafraz edərkən həm dil biliyi, həm də məntiqi düşüncə vacibdir.
Parafraz və tərcümə arasındakı fərq
Parafraz ilə tərcümə də bir-birinə bənzəsə də, əsas fərq budur:
- Tərcümə – bir dili digərinə çevirməkdir
- Parafraz – eyni dildə fikri başqa sözlərlə ifadə etməkdir
Yəni, parafraz dil daxilində baş verir, tərcümə isə dilin dəyişməsini tələb edir.
Parafraz bacarığını necə inkişaf etdirmək olar?
Parafraz bacarığını artırmaq üçün aşağıdakı üsullar faydalı ola bilər:
- Müxtəlif mətnləri oxuyub onlardan öz sözlərinlə xülasə çıxartmaq
- Sinonimlərdən düzgün istifadə etməyi öyrənmək
- Söz ehtiyatını genişləndirmək
- Parafraz nümunələrinə baxmaq və təhlil etmək
Vaxtaşırı parafraz məşqləri etmək həm yazı, həm də nitq bacarıqlarını inkişaf etdirəcək.
Parafraz — sadə görünən, lakin dərin məna və bacarıq tələb edən bir dil fəaliyyətidir. O, fikirləri daha dəqiq, yaradıcı və plagiatdan uzaq formada ifadə etməyə kömək edir. Akademik və gündəlik həyatda parafrazdan doğru istifadə etmək üçün davamlı məşq və söz ehtiyatının artırılması vacibdir.