Postmodernizm nədir?

Postmodernizm, 20-ci əsrin ortalarında meydana çıxan və müxtəlif sahələrdə, o cümlədən ədəbiyyat, incəsənət, memarlıq, fəlsəfə və mədəniyyətdə ənənəvi fikirlərə və formallıqlara qarşı çıxan bir düşüncə axınıdır. Postmodernizm, müasir cəmiyyətin sərhədsiz, çoxşaxəli və dəyişkən olmasını vurğulayır və bu səbəbdən də həqiqətə, dəyərlərə və mənaya dair vahid, universal fikirləri rədd edir. Bu axın, çoxşaxəliliyə və fərqli perspektivlərə əsaslanır və həqiqətin subyektiv olduğunu irəli sürür. Postmodernist düşüncə, dünyanın qeyri-müəyyən və ziddiyyətli təbiətini qəbul edir və reallığın müxtəlif yollarla dərk edilə biləcəyini müdafiə edir.

Postmodernizm müasir həyatın kompleksliyini və cəmiyyətin mürəkkəb strukturunu göstərir, həm də fərdi təcrübə və mədəniyyətlər arasındakı fərqlərin önəmini vurğulayır. Bu, daha çox formallıqların və ənənəvi sistemlərin məhdudiyyətlərindən kənara çıxan bir yanaşmadır.

Postmodernizmin əsas prinsipləri

Postmodernizmin əsas prinsipləri cəmiyyətə və mədəniyyətə dair bir çox fərqli yanaşmaları özündə birləşdirir. Aşağıda bu prinsip və yanaşmalar haqqında geniş məlumat verilmişdir:

Relativizm

Postmodernizm, hər bir fərdin və ya cəmiyyətin öz həqiqətini yaratdığını irəli sürən relativizm prinsipinə əsaslanır. Bu, həqiqətin mütləq olmadığını, əksinə, subyektiv olduğunu bildirir. Hər bir fərdin və ya mədəniyyətin öz doğrusu var və bu doğruların heç biri bir-birindən üstün deyil.

Heterogeniya və fərqlilik

Postmodernizm fərqli mədəniyyətlərin, dəyərlərin və inancların eyni cəmiyyətdə yanaşı mövcud ola biləcəyini vurğulayır. Bu, mədəniyyətlərarası dialoqu və müxtəliflikləri qəbul etməyi təşviq edir. Postmodernizmin əsas prinsiplərindən biri, müxtəlifliyin zəruriliyini müdafiə etməkdir.

Ənənəvi strukturlara qarşı çıxış

Postmodernizm ənənəvi sistem və strukturlara meydan oxuyur və bunların məhdudiyyətlərini ortaya qoyur. Ənənəvi qaydalar və ideyalar tənqid edilir və fərqli baxışlar, alternativ üsullar qəbul edilir. Hər bir fikir və yanaşma üçün açıq olmaq postmodernist düşüncənin əsas təməllərindən biridir.

Eklektizm və çoxşaxəlilik

Postmodernizm müxtəlif mənbələrdən gələn ünsürləri qarışdırmaq və onları yeni formalar yaratmaq üçün birləşdirmək tərəfdarıdır. Ədəbiyyat, incəsənət və memarlıqda eklektizm, müxtəlif janrlar və üslubların birləşdirilməsi ilə özünü göstərir.

Postmodernizmin ədəbiyyatda yeri

Postmodernizm ədəbiyyatda ənənəvi hekayə strukturlarını və yazı tərzlərini dəyişdirərək yeni forma və üsullar meydana gətirir. Postmodernist ədəbiyyatda ironik yanaşma, qırıq hekayə axını və müxtəlif perspektivlərin bir araya gətirilməsi kimi üslub xüsusiyyətləri mövcuddur. Bu cərəyan, yazıçıların və oxucuların öz təcrübələrini və dünyagörüşlərini əsərə daxil etməsinə imkan yaradır.

Postmodern ədəbiyyatda müəllifin mövqeyi konkret deyil, əksinə dəyişkəndir. Postmodernist yazıçılar, oxucunun düşüncələrinə və təxəyyülünə əsaslanan açıq sonluq və mənaların müxtəlifliyi üzərində fokuslanır. Məsələn, Jorge Luis Borges, Thomas Pynchon, Italo Calvino və Salman Rushdie kimi yazıçılar postmodernist üslubda yazıları ilə tanınır.

Əsas xüsusiyyətlər:

• Ironiya və parodiya: Əsərlərdə çox zaman cəmiyyətin müxtəlif aspektləri tənqid edilərək ironiya və parodiya ilə təqdim olunur.
• Metafiksiya: Əsər özünün bir yazı olduğunu açıq şəkildə göstərir və oxucu ilə müəllif arasında bir dialoq yaradır.
• Fragmentasiya: Hekayənin müxtəlif hissələrə bölünməsi və qarışıq hekayə axını tətbiq olunur.

Memarlıqda postmodernizm

Postmodernizm memarlıqda ənənəvi və minimalist dizayn prinsiplərinə qarşı çıxan bir cərəyandır. 20-ci əsrin ortalarında ortaya çıxan postmodernist memarlıqda, binaların dizaynında daha çox rəng, forma və naxış müxtəlifliyi tətbiq olunur. Əsas məqsəd, binalara estetik və mədəni müxtəliflik əlavə edərək, insanlara fərqli və qeyri-adi bir mühit yaratmaqdır. Bu memarlıq üslubu, ənənəvi və müasir elementlərin birləşməsi ilə xarakterizə olunur.

Postmodern memarlığın əsas xüsusiyyətləri

• Daha çox dekorativ elementlər: Binalarda rəngli və dekorativ ünsürlər daha çox istifadə edilir.
• Tarixi üslubların birləşməsi: Memarlıqda müxtəlif dövrlərin üslubları bir araya gətirilir və yeni formalar yaradılır.
• Orijinal və unikallıq: Hər bina özünəməxsus və bənzərsiz bir üsluba malikdir.

Postmodernizmin cəmiyyətdə rolu

Postmodernizm, fərqliliyi və çoxşaxəliliyi qəbul etməyə əsaslanan bir cərəyan olduğu üçün cəmiyyətdə müsbət təsir göstərmişdir. İnsanların müxtəlif mədəniyyətləri və dünya görüşlərini qəbul etməsi və bu fərqliliklərin bir arada mövcud olmasına imkan yaratması postmodernizmin cəmiyyətdəki əhəmiyyətini artırmışdır. Postmodernizm həmçinin texnologiyanın və qloballaşmanın təsirlərini də vurğulayır.

Müasir cəmiyyətdə postmodern düşüncə, insanların bir-birinə qarşı daha tolerant və açıq olmasını təşviq edir. Postmodernizmin cəmiyyətdə daha dərin bir yer tutması ilə, müxtəlif din, mədəniyyət və dəyərlərin bir arada mövcud olduğu bir sosial nizam yaradır.

Postmodernizm bir çox baxımdan müsbət qarşılanmış olsa da, bəzi tənqidlərə də məruz qalmışdır. Bəzi tənqidçilər postmodernizmi dəyər və nizamı rədd edən və cəmiyyətdə sabitliyi pozan bir yanaşma kimi qiymətləndirirlər. Onlar postmodernizmin hər şeyin doğru ola biləcəyi fikrini müdafiə etdiyini və bunun isə müəyyən nizam-intizamı zəiflədə biləcəyini irəli sürürlər.

Postmodernizm, müxtəlif sahələrdə ənənəvi yanaşmalara qarşı çıxan, dəyişiklikləri və çoxşaxəliliyi təşviq edən bir düşüncə axınıdır. Bu axın, cəmiyyətdəki fərqlilikləri, müxtəlif mədəniyyətləri və həqiqətin subyektiv olduğunu vurğulayan bir perspektiv təqdim edir. Postmodernizm həm ədəbiyyatda, həm memarlıqda, həm də sosial münasibətlərdə müxtəlif baxış bucaqlarının birləşməsinə imkan yaradır.