Praqmatik nədir?

Praqmatik anlayışı fərqli sahələrdə müxtəlif mənalar daşısa da, ümumilikdə, reallıq və praktik yanaşma üzərində qurulan bir baxış tərzini ifadə edir. Sözün mənşəyi yunan dilindəki “pragma” (əməl, iş) sözündən gəlir. Praqmatizm isə XIX əsrin sonlarında meydana çıxan və reallığa və faydalılığa üstünlük verən bir fəlsəfi cərəyan kimi tanınır. Bu yanaşma gündəlik həyatda, dilçilikdə, siyasətdə, iş dünyasında və digər sahələrdə geniş tətbiq edilir.

Praqmatizm fəlsəfəsi

Praqmatizm, xüsusilə Amerika fəlsəfəsində önəmli yer tutur. Bu fəlsəfə, hər hansı bir düşüncənin və ya nəzəriyyənin dəyərini onun praktiki tətbiqi ilə ölçməyi təklif edir. Praqmatistlərə görə, bir nəzəriyyə və ya ideyanın doğru olub-olmaması onun tətbiqi nəticəsində əldə olunan faydaya görə müəyyən edilir.

Praqmatizm fəlsəfəsinin əsas xüsusiyyətləri aşağıdakılardır:

• Faydalılıq: İdeya və ya nəzəriyyələrin dəyəri onların praktikada nə dərəcədə faydalı olduğuna bağlıdır.
• Əməli tətbiq: Hər hansı bir nəzəriyyənin doğruluğu onun tətbiqi zamanı sübut olunur.
• Reallığa uyğunluq: Praqmatist yanaşma, nəzəri deyil, praktik nəticələri üstün tutmağı təklif edir.

Praqmatizm fəlsəfəsinin ən tanınmış nümayəndələrinə Charles Sanders Peirce, William James və John Dewey kimi filosoflar daxildir. Onlar praqmatizmin əsas prinsiplərini formalaşdırmış və bu cərəyanı fəlsəfə tarixində mühüm mövqeyə gətirmişlər.

Dilçilikdə praqmatik anlayışı

Dilçilikdə praqmatika, sözlərin və ifadələrin kontekstə görə mənalarının dəyişməsini və danışanın niyyətini araşdıran bir sahədir. Bu sahə, sözlərin birbaşa mənalarından çox, onların konkret vəziyyətdə necə istifadə olunduğuna diqqət yetirir.

Praqmatika, ünsiyyət prosesində vacib yer tutur. Çünki insanlar arasında səmərəli ünsiyyətin qurulmasında, yalnız sözlərin mənası deyil, həm də ifadə tərzi, kontekst və nitqin məqsədi də əhəmiyyətlidir. Praqmatikanın əsas məqsədi nitqin məqsədini və danışanın niyyətini anlamaqdır.

Praqmatikanın tədqiq etdiyi mövzular

Dilçilikdə praqmatika, bir sıra əsas mövzuları tədqiq edir:

• Kontekst: Danışanın niyyətini və nitqin məqsədini anlamaq üçün kontekst vacibdir.
• Nitq aktları: Danışanın məqsədini və niyyətini ifadə edən nitq formaları.
• İşarələr və məcazlar: Praqmatika, işarə və məcazların necə istifadə edildiyini öyrənir.

Gündəlik həyatda praqmatik yanaşma, reallığa və praktik nəticələrə üstünlük vermək deməkdir. Bu yanaşma, problemlərin həllində məntiqi və praktiki düşüncə tərzini əks etdirir. Praqmatik insanlar, məqsədlərinə nail olmaq üçün ən faydalı və effektiv yolları seçməyə çalışırlar. Onlar daha az nəzəriyyə ilə maraqlanır və praktik nəticələrə önəm verirlər.

Praqmatik yanaşmanın xüsusiyyətləri

Gündəlik həyatda praqmatik yanaşmanın əsas xüsusiyyətləri aşağıdakılardır:

• Problemlərə məntiqi yanaşma: Problemlərin həllində nəzəriyyədən çox məntiq və təcrübəyə üstünlük verilir.
• Reallığa uyğun qərarlar: Praqmatik insanlar reallığa uyğun qərarlar qəbul edir və təsirli həll yolları axtarırlar.
• Faydalılıq və məqsəd yönümlü düşüncə: Qərarların nəticələri onların faydalılığı ilə ölçülür.

İş dünyasında praqmatik yanaşma daha çox rast gəlinir. Burada qərar verərkən nəzəriyyələr deyil, nəticələr ön planda olur. Şirkətlər məhsul və xidmətlərində müştərilərin praktiki ehtiyaclarına uyğunlaşmaq üçün praqmatik yanaşmadan istifadə edirlər.

Praqmatik yanaşmanın üstünlükləri və mənfi cəhətləri

Praqmatik yanaşmanın bir sıra üstünlükləri və mənfi cəhətləri mövcuddur. Bu yanaşmanın üstünlükləri daha praktik və nəticə yönümlü olmasıdır. Lakin nəzəri baxımdan zəngin olmaması və dərin təhlil edilməmiş qərarlar gətirmə potensialı mənfi cəhətlərdəndir.

Üstünlükləri

• Effektivlik: Praqmatik yanaşma qərar vermədə effektivliyi artırır.
• Vaxtın qənaəti: Təcrübələrdən faydalanaraq qərar vermək vaxt itkisini azaldır.
• Reallığa uyğun yanaşma: Praqmatik yanaşma ilə daha reallığa uyğun həll yolları tapılır.

Mənfi cəhətləri

• Nəzəri zənginlikdən məhrum: Praqmatik yanaşma bəzən nəzəri zənginliyi azaldır.
• Uzunmüddətli perspektivin olmaması: Qısa müddətli nəticələrə fokuslanma uzunmüddətli perspektivin zəifləməsinə səbəb ola bilər.