Repressiya nədir?

Repressiya – latınca “repressio” sözündən götürülüb və “təzyiq, sıxışdırma, basqı” mənasını verir. Bu anlayış əsasən dövlətin və ya siyasi rejimin fərdlərə və ya müəyyən qruplara qarşı tətbiq etdiyi zorakı tədbirləri, azadlıqların məhdudlaşdırılmasını və cəza siyasətini əhatə edir. Repressiya fərdi hüquq və azadlıqların pozulması, siyasi opponentlərin susdurulması və cəmiyyətin qorxu içində saxlanılması vasitəsidir.

Repressiya anlayışı tarix boyu müxtəlif dövrlərdə və rejimlərdə müşahidə olunub. Lakin bu anlayış xüsusilə 20-ci əsrdə totalitar və avtoritar rejimlər dövründə daha geniş yayılıb. Məsələn, SSRİ-də Stalin dövründə baş verən “Böyük Təmizləmə” illərində minlərlə insan repressiyaya məruz qalıb. Onlar siyasi səbəblərlə tutulub, sürgün edilib, bəzən də edam olunub. Bu dövr Azərbaycan da daxil olmaqla bir çox sovet respublikalarında dərin izlər buraxıb.

Repressiya, adətən, dövlətin və ya hakimiyyətin öz mövqeyini qorumaq, fərqli düşünənləri susdurmaq və ictimai nizamı qorumaq adı ilə həyata keçirdiyi tədbirlərdir. Onun əsas məqsədləri bunlardır:

• Siyasi rəqibləri aradan qaldırmaq
• Cəmiyyətə qorxu hissi aşılamaq
• Alternativ fikirlərin yayılmasının qarşısını almaq
• Hakimiyyətin tənqid olunmasının qarşısını almaq
• Müxalifətə qarşı təzyiq göstərmək

Repressiyanın formaları

Repressiya müxtəlif formalarda özünü göstərə bilər. Bu formalar arasında aşağıdakılar xüsusilə geniş yayılıb:

• Fiziki repressiya: Həbs, edam, işgəncə, sürgün.
• Psixoloji repressiya: Qorxu yaratmaq, təhdid, izlənmə.
• İqtisadi repressiya: Mülkiyyətin müsadirəsi, işdən çıxarılma, təqaüddən məhrum edilmə.
• Mədəni repressiya: Mətbuatın, kitabların, filmlərin, incəsənətin senzura olunması.
• Təhsil və dil repressiyası: Ana dilində təhsilin qadağan olunması, mədəni irsin məhv edilməsi.

Azərbaycan tarixində repressiya

Azərbaycan SSR-də repressiyalar xüsusilə 1937-1938-ci illərdə pik nöqtəyə çatdı. Bu illərdə minlərlə ziyalı, yazıçı, alim və sıravi vətəndaş “xalq düşməni” damğası ilə tutuldu. Onların çoxu məhkəməsiz güllələndi, bəziləri Sibirə sürgün edildi. Ədəbiyyatımızın dəyərli simaları – Hüseyn Cavid, Mikayıl Müşfiq, Tofiq Fikrət kimi sənətkarlar bu repressiyanın qurbanı oldular. Bu dövr Azərbaycan xalqının yaddaşında dərin izlər buraxdı.

Repressiyanın nəticələri

Repressiya cəmiyyət üçün uzunmüddətli və dağıdıcı nəticələr doğurur:

• Qorxu və etimadsızlıq mühiti yaranır.
• Fərdi azadlıqlar itirilir.
• İctimai inkişaf və yeniliklər əngəllənir.
• Yaradıcılıq və azad fikir boğulur.
• Ədalətə olan inam azalır.
• İntellektual potensialın məhv olmasına səbəb olur.

Bu nəticələr yalnız repressiya dövründə deyil, ondan sonrakı illərdə də cəmiyyətin inkişafına mane olur və insanlarda travmalar yaradır.

Müasir dövrdə repressiya

Müasir dövrdə açıq şəkildə repressiya hallarına nadir hallarda rast gəlinir. Lakin bəzi avtoritar rejimlərdə hələ də fərqli düşüncəyə, müstəqil mediaya, hüquq müdafiəçilərinə qarşı təzyiqlər davam edir. Senzura, internetə nəzarət, müstəqil təşkilatların fəaliyyətinə qadağalar müasir repressiya formalarındandır. Beynəlxalq insan hüquqları təşkilatları bu halları sənədləşdirir və həmin ölkələrə təzyiq göstərməyə çalışır.

Repressiya ilə mübarizə yolları

Repressiyalara qarşı mübarizə üçün müxtəlif yollar mövcuddur:

• Beynəlxalq hüquq müdafiə təşkilatlarının dəstəyi
• Müstəqil media və informasiya yayımı
• Vətəndaş cəmiyyətinin fəallığı
• Maarifləndirmə və tarixşünaslıq
• Demokratik dəyərlərin təşviqi

Ən önəmlisi, cəmiyyətin yaddaşında repressiya ilə bağlı gerçəklərin qorunması və gələcək nəsillərə ötürülməsidir.

Repressiya – hər bir cəmiyyət üçün təhlükəli bir prosesdir. Bu anlayış yalnız keçmişin deyil, həm də bu günün reallığıdır. Repressiyalara qarşı mübarizə aparmaq, azadlıq və ədalət uğrunda çalışmaq hər bir vətəndaşın borcudur. Tarixi unutmaq olmaz, çünki unutqanlıq yeni repressiyaların yolunu açır.