Rinit nədir?
Rinit, burun boşluğunun iltihabı ilə xarakterizə olunan və tez-tez burun axması, burun tıxanıqlığı, qaşınma və asqırma ilə özünü göstərən bir xəstəlikdir. Rinit əsasən iki əsas formaya ayrılır: allergik və qeyri-allergik. Allergik rinit, xüsusilə toz, polen və heyvan tükləri kimi allergenlərin təsiri altında meydana gəlir, qeyri-allergik rinit isə soyuq hava, siqaret tüstüsü və güclü qoxular kimi faktorlardan yaranır.
Bu məqalədə rinitin nə olduğunu, onun simptomlarını, səbəblərini və müalicə yollarını ətraflı şəkildə izah edəcəyik.
Rinit nə deməkdir?
Rinit, burun içindəki selikli qişanın iltihablanması və şişməsi nəticəsində meydana gələn bir vəziyyətdir. Rinit burun boşluğunda axıntı və tıxanıqlıq yaradır və asqırma, qaşınma kimi simptomlarla özünü büruzə verir. Bu vəziyyət burunun normal funksiyalarına mane olur və nəfəs almaqda çətinlik yaradır. Rinitin müxtəlif növləri var, lakin ən yaygın iki növü allergik və qeyri-allergik rinitdir.
Rinit, həm müvəqqəti, həm də xroniki formada özünü göstərə bilər. Müvəqqəti rinit, adətən, mövsümi allergenlər və ya soyuqdəymə nəticəsində meydana çıxır, xroniki rinit isə daha uzun müddət davam edən simptomlarla müşayiət olunur.
Rinitin növləri
Rinit iki əsas növə bölünür: allergik rinit və qeyri-allergik rinit. Hər iki növ fərqli səbəblərə və simptomlara malikdir.
Allergik rinit
Allergik rinit, ən çox yayılmış rinit növüdür və allergenlərin təsiri ilə yaranır. Bu vəziyyət bədənin müəyyən allergenlərə, məsələn, polen, toz, küf və heyvan tüklərinə qarşı həssaslıq göstərməsi nəticəsində ortaya çıxır. Allergik rinitin simptomları aşağıdakı kimidir:
- Burun axması və tıxanıqlıq
- Tez-tez asqırma
- Burun və boğazda qaşınma
- Gözlərin sulanması və qaşınması
Allergik rinit, adətən, mövsümi olaraq baş verir və bəzi hallarda il boyu davam edə bilər. Mövsümi allergik rinit, xüsusilə yaz və payız aylarında, polenlərin havada daha çox olduğu dövrlərdə yaranır. İl boyu allergik rinit isə ev tozları və heyvan tükləri kimi allergenlərdən qaynaqlanır.
Qeyri-allergik rinit
Qeyri-allergik rinit, allergenlərə reaksiya vermədən yaranan rinit növüdür. Bu növ rinitin səbəbi adətən ətraf mühitdəki digər faktorlar, məsələn, soyuq hava, duman, siqaret tüstüsü və güclü qoxulardır. Qeyri-allergik rinitin simptomları allergik rinitə bənzəyir, lakin bu vəziyyətdə allergenlərin təsiri yoxdur. Qeyri-allergik rinitin bəzi səbəbləri:
- Soyuq hava
- Hava çirklənməsi
- Güclü kimyəvi qoxular (parfüm, boya)
- İdman
- Stress
Qeyri-allergik rinit də xroniki ola bilər və bu halda il boyu davam edən simptomlarla müşayiət oluna bilər.
Rinitin səbəbləri
Rinitin səbəbləri onun növünə görə dəyişir. Aşağıda həm allergik, həm də qeyri-allergik rinitin əsas səbəblərini təqdim edirik:
Allergik rinitin səbəbləri
- Polen: Bahar və yaz aylarında polen allergik rinitin əsas səbəblərindən biridir.
- Toz: Evlərdə və ofislərdə yığılan tozlar allergik reaksiyalara səbəb ola bilər.
- Heyvan tükləri: Ev heyvanlarının tükləri və dərisindən qopan dəri zərrəcikləri allergik rinitə səbəb ola bilər.
- Küf: Rütubətli mühitlərdə böyüyən küflər də allergik reaksiyalar yarada bilər.
Qeyri-allergik rinitin səbəbləri
- Soyuq hava: Soyuq və quru hava burun içindəki selikli qişaları qıcıqlandıra bilər.
- Kimyəvi maddələr: Siqaret tüstüsü, parfüm və digər güclü qoxular rinit simptomlarını tetikleyebilir.
- Hormon dəyişiklikləri: Hamiləlik dövründə və ya hormonal dəyişikliklər zamanı bəzi insanlarda rinit simptomları yaranır.
- Yüksək stress səviyyəsi: Stress və emosional gərginlik qeyri-allergik rinitin səbəblərindən biri ola bilər.
Rinitin simptomları
Rinitin əsas simptomları aşağıdakılardır:
- Burun axması
- Burun tıxanıqlığı
- Tez-tez asqırma
- Burun, göz və boğazda qaşınma
- Gözlərin yaşarması
- Baş ağrısı
- Həzm problemləri (bəzən)
Simptomlar adətən mövsümi olaraq daha da kəskinləşir və allergenlərin yüksək olduğu dövrlərdə artır.
Rinitin müalicəsi
Rinitin müalicəsi onun növünə və səbəblərinə görə fərqlənir. Aşağıda rinitin müalicəsi üçün bəzi əsas üsulları qeyd edirik:
Allergik rinitin müalicəsində istifadə olunan əsas dərmanlar antihistaminlərdir. Bu dərmanlar bədənin allergenlərə qarşı verdiyi reaksiyanı zəiflədir və simptomları azaldır. Antihistaminlər burun axması, asqırma və qaşınma kimi simptomları yüngülləşdirir.
Burun spreyləri burundakı tıxanıqlığı aradan qaldırmaq üçün istifadə edilir. Bu spreylər həm allergik, həm də qeyri-allergik rinitin müalicəsində təsirli ola bilər. Duzlu su məhlulları və ya kortikosteroid tərkibli burun spreyləri burun boşluğunu təmizləyir və iltihabı azaldır.
Allergik rinitin müalicəsində daha uzunmüddətli təsir göstərən immunoterapiya üsulu da tətbiq oluna bilər. Bu üsulda allergenlərə qarşı bədənin immun sistemi tədricən həssaslaşdırılır və simptomlar zamanla azalır.
Rinitin simptomlarını azaltmaq üçün bəzi sadə həyat tərzi dəyişiklikləri də təsirli ola bilər. Məsələn, evdə toz və allergenləri azaltmaq üçün müntəzəm təmizlik aparmaq, hava təmizləyici qurğular istifadə etmək və ev heyvanlarına yaxınlığı məhdudlaşdırmaq faydalı ola bilər.
Qeyri-allergik rinitin müalicəsində əsasən həyat tərzində dəyişikliklər və burun spreyləri istifadə edilir. Həssaslığı azaltmaq üçün ətraf mühitdəki tetikleyici faktorları (kimyəvi maddələr, soyuq hava və s.) azaltmaq vacibdir.
Rinit, burun içindəki selikli qişaların iltihablanması nəticəsində yaranan bir xəstəlikdir və burun axması, tıxanıqlıq və asqırma kimi simptomlarla özünü büruzə verir. Allergik və qeyri-allergik rinit olaraq iki əsas növə ayrılan bu xəstəlik müxtəlif səbəblərlə əlaqələndirilir. Müalicə yolları isə simptomların növünə və şiddətinə görə dəyişir. Rinitin effektiv müalicəsi üçün erkən diaqnoz və düzgün müalicə üsulları vacibdir.