Sepsis nədir?

Sepsis, bədənin infeksiya ilə mübarizə apararkən öz toxumalarına və orqanlarına zərər verməsi nəticəsində yaranan həyat üçün təhlükəli bir vəziyyətdir. Sepsis, infeksiyaya qarşı bədənin çox güclü reaksiyası zamanı baş verir və müalicə edilmədikdə orqan çatışmazlığına, şok vəziyyətinə və hətta ölümə səbəb ola bilər. Sepsis hər hansı bir infeksiya, o cümlədən bakterial, viral və ya göbələk infeksiyalarının nəticəsi ola bilər və bu vəziyyətin ağırlaşması çox vaxt xəstənin həyati təhlükəsini yaradır.

Bu məqalədə sepsisin nə olduğunu, simptomlarını, səbəblərini və onun müalicə yollarını izah edəcəyik.

Sepsis nə deməkdir?

Sepsis, ciddi bir infeksiyaya qarşı bədənin həddindən artıq immun reaksiyası nəticəsində baş verir. Bədən infeksiyaya qarşı çox güclü reaksiya verdikdə, immun sistemi nəinki infeksiya törədən mikroorqanizmləri hədəf alır, həm də bədənin öz toxumalarına və orqanlarına zərər verir. Bu vəziyyət nəticəsində iltihab yaranır, qan təzyiqi düşə bilər və orqanlar fəaliyyətini itirə bilər.

Sepsis, əsasən xəstəxanalarda müalicə alan və ya zəif immunitet sistemi olan insanlarda daha çox rast gəlinir. Uşaq və yaşlı insanlar, xroniki xəstəlikləri olan şəxslər və ciddi zədə və ya cərrahi müdaxilələr keçirmiş xəstələr sepsis riski altında ola bilər.

Sepsisin əsas səbəbləri

Sepsisin yaranmasına səbəb olan amillər müxtəlif infeksiyalar ola bilər. Əsas səbəblərə aşağıdakılar daxildir:

Bakterial infeksiyalar: Sepsis halları ən çox bakterial infeksiyalarla əlaqələndirilir. Sidik yolu, tənəffüs yolu və dəri infeksiyaları sepsisin yaranmasına səbəb ola bilər. Bakterial infeksiyalar qan dövranına yayıldıqda, bədənin immun reaksiyası daha da güclənir.

Virus infeksiyaları:Bəzi virus infeksiyaları da sepsisi yarada bilər. Məsələn, COVID-19 pandemiyası zamanı bir çox xəstədə virus nəticəsində yaranan sepsis müşahidə edildi. Virusun bədəndə yayılması, immun sistemini həddindən artıq aktivləşdirə bilər.

Göbələk və parazit infeksiyaları: Nadir hallarda göbələk və parazit infeksiyaları da sepsisin yaranmasına səbəb ola bilər. Bu infeksiyalar xüsusilə zəifləmiş immun sistemi olan insanlarda rast gəlinir.

Xəstəxana İnfeksiyaları: Xəstəxanalarda müalicə olunan xəstələr, cərrahi müdaxilələr və ya kateterlər vasitəsilə infeksiyalara məruz qala bilər. Bu infeksiyalar, xüsusilə xəstənin immun sistemi zəifdirsə, sepsisə səbəb ola bilər.

Sepsisin əsas simptomları

Sepsisin simptomları fərqli ola bilər, lakin ən çox rast gəlinən əlamətlər aşağıdakılardır:

Yüksək və ya aşağı bədən hərarəti: Sepsis zamanı bədən temperaturu çox yüksələ bilər (38°C-dən yuxarı) və ya əksinə, bədən temperaturu çox aşağı ola bilər (36°C-dən aşağı). Hər iki vəziyyət bədənin infeksiya ilə mübarizədə qeyri-adekvat reaksiyasını göstərir.

Tezləşmiş ürək döyüntüsü: Sepsis zamanı ürək döyüntüsü sürətlənir və xəstənin nəbzi normadan daha sürətli olur. Ürəyin bu vəziyyətdə sürətlə işləməsi bədənin qan dövranını təmin etmək üçün kompensasiya mexanizmi ola bilər.

Tezləşmiş tənəffüs: Sepsis zamanı tənəffüs də sürətlənir. Xəstənin tənəffüs dərəcəsi adətən normadan yüksək olur və bu, bədənin oksigen ehtiyacını təmin etmək üçün bir cavab reaksiyasıdır.

Aşağı qan təzyiqi: Sepsisin irəliləyən mərhələlərində qan təzyiqi təhlükəli şəkildə düşə bilər. Bu vəziyyət, xəstənin şok keçirməsinə və həyatını itirmə təhlükəsi ilə üzləşməsinə səbəb ola bilər.

Zəiflik və qarışıqlıq: Xəstələr sepsis zamanı ciddi zəiflik və baş qarışıqlığı hiss edə bilərlər. Bu simptomlar, qan təzyiqinin aşağı düşməsi və beyinə kifayət qədər oksigen çatmaması ilə əlaqədar ola bilər.

Sepsis nə qədər təhlükəlidir?

Sepsis ciddi və həyati təhlükə yaradan bir vəziyyətdir. Müalicə edilməzsə, sepsis sürətlə septik şoka və çoxlu orqan çatışmazlığına səbəb ola bilər. Septik şok, sepsisin irəlilədiyi zaman qan təzyiqinin çox aşağı düşməsi və həyat üçün təhlükəli vəziyyətlərin yaranması ilə xarakterizə olunur. Sepsis zamanı yaranan iltihab, orqanların normal işləməsinə mane ola bilər və nəticədə xəstə həyatını itirə bilər.

Sepsisin müalicəsi

Sepsisin müalicəsi mümkün qədər tez başlamalıdır. Müalicə aşağıdakı tədbirləri əhatə edə bilər:

Antibiotiklər: Əksər sepsis halları bakterial infeksiyalarla bağlı olduğu üçün müalicə zamanı geniş spektrli antibiotiklər təyin edilir. Müalicə infeksiyanın növünə uyğun olaraq daha spesifik antibiotiklərlə davam etdirilə bilər.

Maye və dərman müalicəsi:Sepsis zamanı qan təzyiqinin normallaşması üçün xəstəyə maye müalicəsi tətbiq edilir. Bununla yanaşı, qan təzyiqini artıran dərmanlar da təyin oluna bilər.

Oksigen dəstəyi: Xəstələrin bədəninə kifayət qədər oksigen çatdırılması üçün oksigen maskası və ya mexaniki ventilyatorlar vasitəsilə dəstək verilir. Bu tədbir tənəffüs sistemi çatışmazlığı zamanı həyati əhəmiyyət daşıyır.

Cərrahi müdaxilə: Sepsisin yaranmasına səbəb olan infeksiya mənbəyi cərrahi müdaxilə tələb edə bilər. Məsələn, irinlə dolu abseslərin boşaldılması və ya infeksiyalı toxumaların çıxarılması lazımdır.

Sepsisin qarşısının alınması

Sepsisin qarşısını almaq üçün bir neçə vacib tədbir mövcuddur:

Erkən diaqnoz və müalicə

İnfeksiya simptomları ilə qarşılaşan şəxslər mütləq erkən tibbi yardım almalıdırlar. İnfeksiyanın vaxtında müalicəsi sepsisin qarşısını ala bilər.

Yara baxımı

Yaraların düzgün müalicəsi və infeksiyaların qarşısının alınması üçün gigiyenaya diqqət yetirmək vacibdir. Açıq yaralar, infeksiya riski yarada bilər.

Peyvəndlər

Bəzi infeksiyalardan qorunmaq üçün peyvəndlərin vaxtında vurulması da sepsisin qarşısının alınmasına kömək edə bilər. Məsələn, pnevmoniya və qrip peyvəndləri bu riski azalda bilər.

Sepsis, infeksiya nəticəsində bədənin öz toxumalarına zərər verməsi ilə yaranan ciddi bir vəziyyətdir. Erkən diaqnoz və müalicə sepsisin nəticələrini yaxşılaşdırsa da, sepsis həyat üçün təhlükəli vəziyyət yarada bilər. Bu səbəbdən, sepsisin simptomlarını tanımaq və vaxtında tibbi yardım almaq vacibdir. Müasir tibbi müalicə üsulları sayəsində sepsisin effektiv müalicəsi mümkündür, lakin risklər yüksək olaraq qalır.