Təzad nədir?
Təzad, bir-birinə zidd olan anlayışların, hadisələrin və ya obrazların eyni mətndə və ya vəziyyətdə qarşılaşdırılmasını ifadə edən anlayışdır. Ədəbiyyat, sənət və gündəlik həyatda tez-tez istifadə olunur və düşüncəni daha aydın ifadə etmək üçün mühüm bir vasitədir.
Təzad sözü dilimizə ərəb dilindən keçmişdir və “ziddiyyət” mənasını daşıyır. İki fərqli düşüncə və ya obrazın eyni kontekstdə qarşılaşdırılması ilə müəyyən fərqlər daha qabarıq şəkildə göstərilir.
Məsələn: “İşıq və qaranlıq” anlayışları təzadın ən klassik nümunəsidir. Burada işıq müsbət, qaranlıq isə mənfi mənaları simvolizə edir.
Təzadın növləri
Ədəbiyyatda təzad-ədəbiyyatda təzad obrazların, hadisələrin və fikirlərin fərqləndirilməsi və vurğulanması üçün istifadə olunur. Bu üsul xüsusilə şeirlərdə və nəsr əsərlərində geniş yayılmışdır.
Məsələn:
- Nizaminin əsərlərində gözəllik və çirkinlik, sevgi və nifrət kimi ziddiyyətlər ustalıqla təsvir olunur.
- “Qara gecə, ağ ümidlər” ifadəsi də təzadın gücünü göstərir.
Dilçilikdə təzad-dilçilikdə təzad antonim sözlər vasitəsilə yaradılır. Antonimlər bir-birinə zidd olan sözlərdir.
Məsələn:
- Yaxşı və pis
- Böyük və kiçik
- Gecə və gündüz
Gündəlik həyatda təzad-gündəlik həyatda təzad müxtəlif situasiyalarda qarşımıza çıxır. İnsanların düşüncə və davranışlarında da təzadlar müşahidə olunur.
Məsələn: Bir insanın dediyi ilə etdiyi arasında olan fərq təzad yaradır.
Təzadın əhəmiyyəti
Təzad, bir fikrin və ya anlayışın daha aydın şəkildə ifadə edilməsinə kömək edir. Qarşılaşdırılan anlayışlar bir-birini tamamlayaraq oxucunun və ya dinləyicinin diqqətini çəkir.
Təzad, ədəbiyyat və sənət əsərlərində təsvirlərin daha təsirli və düşündürücü olmasını təmin edir. Bu üsulla oxucunun emosiyaları oyadılır.
Təzad, iki fərqli vəziyyəti və ya anlayışı müqayisə etməklə onların arasındakı fərqləri anlamağa kömək edir.
Təzadın nümunələri
- İşıq və qaranlıq: Həyatın ziddiyyətli tərəflərini göstərir.
- Sevgi və nifrət: Hisslərin ən güclü ziddiyyətlərindən biridir.
- Yüksək və alçaq: Məkan və vəziyyətlər arasındakı fərqi göstərir.
Təzadın istifadəsi
Ədəbi əsərlərdə
Ədəbiyyat sahəsində təzad, yazıçının və ya şairin fikrini daha təsirli çatdırmasına xidmət edir. Bu üsul oxucunun diqqətini çəkir və onları düşünməyə vadar edir.
Məsələn: “Dostunu xoş gündə yox, dar gündə tanı” – bu ifadədə təzad dostluğun sınağını göstərir.
Nitqdə və ritorikada
Nitqlərdə təzad fikrin gücləndirilməsi üçün mühüm rol oynayır. Dinləyicinin diqqətini cəlb edir və düşüncə yaradır.
Məsələn: “O qədər yaxın, amma bir o qədər də uzaq.”
Təzad və bədii təsvir vasitələri
Təzad, əsasən aşağıdakı bədii təsvir vasitələri ilə birlikdə istifadə olunur:
- Antonimlər: Ziddiyyətli sözlər vasitəsilə yaradılır.
- Metafora: Obrazlı və məcazi ifadələrlə təzad daha təsirli hala gətirilir.