Tezis nədir?

Tezis bir mövzunun və ya məsələnin əsas məzmununu və ya mövqeyini ifadə edən cümlə və ya fikirdir. O, əsasən elmi, akademik və ya tədqiqat işlərində istifadə olunur və işin mərkəzində duran əsas iddianı və ya nəticəni bildirir. Tezisdə müəllifin hansı mövqe tutduğunu və işin məqsədini qısa və dəqiq şəkildə əks etdirmək əsasdır.

Tezis haqqında daha ətraflı:

Tezis termini müxtəlif sahələrdə fərqli mənalarda istifadə oluna bilər, lakin ümumilikdə o, müəyyən bir iddianı və ya fikri qısa, konkret şəkildə ifadə edən bir cümlə və ya fikirlər toplusudur. Tezisin müxtəlif kontekstlərdə necə istifadə olunduğuna dair məlumat:

Akademik və Elmi Kontekstdə

Akademik və elmi yazılarda tezis məqalənin, dissertasiyanın və ya tədqiqat işinin əsas məqsədini, mövqeyini və ya arqumentini təqdim edən cümlədir. Tezis, bir çox hallarda, yazının giriş hissəsində yer alır və oxucunu işin məğzi ilə tanış edir. Tezisin əsas xüsusiyyətləri bunlardır:

• Konkretlik: Tezis mücərrəd və geniş olmamalı, çox dəqiq bir iddia və ya sualı ortaya qoymalıdır.
• Mövqelilik: O, müəllifin mövzu üzrə müəyyən mövqeyini və ya fikirini əks etdirməlidir.
• Dəstəklənmə tələbi: Akademik yazıda tezis araşdırma və dəlillərlə dəstəklənməlidir. O, müəllifin irəli sürdüyü əsas fikrin necə sübut olunacağını göstərməlidir.

Məsələn: “Müasir texnologiyaların təhsil sistemində tətbiqi tələbələrin akademik nailiyyətlərini artırır” – bu tezisdir və işin davamında bu fikir elmi sübutlar və misallarla dəstəklənməlidir.

Fəlsəfi Kontekstdə

Fəlsəfədə tezis bir düşüncəni və ya arqumenti irəli sürən fikirdir. Fəlsəfi yazılarda tezislər müxtəlif konseptual mübahisələrin mərkəzində durur və adətən bu fikri müdafiə etmək üçün məntiqi arqumentlər təqdim olunur. Fəlsəfi əsərlər adətən tezisi təkzib etmək üçün qarşı arqumentlər də verir və bu, dialektika (tezis, antitezis, sintez) prinsipinə əsaslanır.

Məsələn: “İnsanlar təbiətən azad iradəyə malikdirlər” – bu fəlsəfi tezisdir və onun üzərində çoxsaylı fəlsəfi diskussiyalar və arqumentlər qurula bilər.

Dissertasiya və Tədqiqat İşləri

Elmi dissertasiyalarda tezis işin mərkəzində duran sualı və ya problemi müəyyən edir və iş boyu verilən cavabın nə olacağını bildirir. Bu, tədqiqat prosesinin əsas məqamlarını istiqamətləndirir və nəticədə əldə edilən dəlillərlə dəstəklənir. Dissertasiya və ya tədqiqat işinin məqsədi bu tezisi təsdiq etmək və ya təkzib etməkdir.

Məsələn: “İqlim dəyişiklikləri ilə bağlı tədbirlər gecikdirildikcə, qlobal istiləşmə nəticəsində dəniz səviyyəsi sürətlə yüksələcək” – bu bir dissertasiya üçün tezis ola bilər, və dissertasiya boyu bunun sübut və ya təkzib olunması üçün araşdırmalar aparılır.

Tezis Bəyanatı

Tədqiqat məqaləsi və ya esse yazarkən tezis bəyanatı yazının əsas fikrini bir və ya iki cümlə ilə əks etdirir. Bu, oxucuya məqalənin və ya essenin hansı məsələdən bəhs edəcəyini və hansı arqumentləri irəli sürəcəyini bildirir. Yaxşı qurulmuş tezis bəyanatı oxucuya əsərin məqsədini və istiqamətini aydınlaşdırır.

Məsələn: Əgər bir essein mövzusu “İnternetin gənclərə təsiri”dirsə, tezis bəyanatı belə ola bilər: “İnternet gənclərin təhsil və sosiallaşma bacarıqlarına müsbət təsir göstərsə də, onların sağlamlığına və psixoloji vəziyyətinə mənfi təsir edir.”

Natiqlik və Debatlarda Tezis

Natiqlikdə və debatlarda tezis iştirakçıların irəli sürdüyü əsas fikri və ya mövqeni ifadə edir. Debat zamanı tezis irəli sürülür və iştirakçılar öz tezislərini məntiqi arqumentlərlə müdafiə etməyə çalışırlar. Tezislə razılaşmayan tərəf isə antitezis (əks arqument) təqdim edir və qarşı tərəfin fikrini təkzib etməyə çalışır.

Məsələn: “Robotlar yaxın gələcəkdə insanların yerini əmək bazarında tam olaraq tutacaq” – bu debat mövzusunda tezis ola bilər və debat iştirakçıları bunu dəstəkləmək və ya təkzib etmək üçün arqumentlər irəli sürər.

Nəticə

Yekunda, tezis hər hansı bir fikrin və ya iddianın əsaslı şəkildə ifadə edilməsidir. O, bir fikri müdafiə etmək üçün bir başlanğıc nöqtəsidir və geniş kontekstlərdə müxtəlif formalarda istifadə oluna bilər. İstənilən yazı və ya tədqiqat işində yaxşı bir tezis oxucuya məqalənin və ya işin məqsədini və əsas istiqamətini dərhal anlamağa kömək edir.