Tiroid nədir?

Tiroid, boynun ön hissəsində yerləşən və maddələr mübadiləsini, bədən istiliyini, ürək döyüntülərini və enerji səviyyələrini tənzimləyən kəpənək şəklində bir daxili sekresiya vəzidir. Tiroid vəzi bədəndə çox vacib hormonlar olan tiroksin (T4) və triyodtironin (T3) hormonlarını ifraz edir. Bu hormonlar bədənin hər hüceyrəsinə təsir edir və enerji istehsalını, hüceyrələrin böyüməsini və inkişafını tənzimləyir.

Tiroid vəzinin funksiyasındakı hər hansı bir pozulma, yəni hormonların az və ya çox ifraz edilməsi bədənin müxtəlif funksiyalarında problemlərə səbəb ola bilər. Hipo- və hipertiroidizm adlı xəstəliklər bu pozulmalara nümunədir. Bu məqalədə tiroid vəzinin funksiyaları, tiroid hormonları, tiroid xəstəlikləri və onların müalicəsi haqqında məlumat veriləcəkdir.

Tiroid hormonları

Tiroid vəzinin əsas funksiyası bədən üçün vacib olan hormonları ifraz etməkdir. Bu hormonlar bədənin enerji balansını və maddələr mübadiləsini tənzimləyir. Tiroid hormonları ilə bağlı aşağıda daha ətraflı məlumat verilmişdir.

Tiroksin (T4) və triyodtironin (T3) tiroid vəzinin ifraz etdiyi əsas hormonlardır. Bu hormonlar bədənin hər hüceyrəsinə təsir edərək enerji istehsalını tənzimləyir və hüceyrələrin metabolizmasını sürətləndirir. T4 hormonu daha çox miqdarda istehsal olunur, lakin T3 daha aktiv formadadır və bədənin ehtiyacına görə T4, T3-ə çevrilir.

Kalsitonin hormonu da tiroid vəzindən ifraz olunur və bədənin kalsium səviyyəsini tənzimləyir. Bu hormon sümüklərin sağlamlığında mühüm rol oynayır və kalsiumun qan dövranından sümüklərə keçməsini təşviq edir.

Tiroid vəzinin funksiyaları

Tiroid vəzinin ifraz etdiyi hormonlar bir çox həyati funksiya üçün vacibdir. Bu hormonlar bədənin normal fəaliyyətini və sağlamlığını təmin edir. Aşağıda tiroid vəzinin əsas funksiyaları izah edilmişdir.

Tiroid hormonları bədənin maddələr mübadiləsini sürətləndirir və hüceyrələrin enerji istehsalını artırır. Bu, orqanizmin kalori yandırma sürətini və ümumi enerji səviyyəsini tənzimləyir. Maddələr mübadiləsindəki pozulmalar bədən çəkisində artma və ya azalma ilə nəticələnə bilər.

Tiroid hormonları ürək və sinir sistemi üzərində də təsir göstərir. Bu hormonlar ürək döyüntüsünün tezliyini tənzimləyir və sinir hüceyrələrinin fəaliyyətini dəstəkləyir. Hormon səviyyələrindəki pozulmalar ürək ritmi problemləri və sinir sistemi ilə bağlı problemlərə yol aça bilər.

Tiroid hormonları bədən istiliyinin tənzimlənməsinə kömək edir. Bu hormonlar vasitəsilə bədən lazımi temperaturda qalır və enerji istehsalını artıraraq bədənin temperaturunu saxlayır. Bu, xüsusilə soyuq havalarda bədənin isti qalmasını təmin edir.

Tiroid xəstəlikləri

Tiroid vəzində yaranan xəstəliklər hormon ifrazında pozulmalara səbəb olur. Aşağıda ən yaygın tiroid xəstəlikləri haqqında məlumat verilmişdir.

Hipotiroidizm

Hipotiroidizm, tiroid hormonlarının az ifraz olunduğu bir xəstəlikdir. Bu xəstəlikdə maddələr mübadiləsi yavaşlayır və nəticədə yorğunluq, çəkidə artma, soyuqdan həssaslıq, quru dəri və saç dökülməsi kimi simptomlar müşahidə edilir. Hipotiroidizmin əsas səbəbləri arasında autoimmun xəstəlik olan Haşimoto tiroiditi və yod çatışmazlığı yer alır.

Hipertiroidizm

Hipertiroidizm isə tiroid hormonlarının həddindən artıq ifraz olunduğu bir xəstəlikdir. Bu xəstəlik maddələr mübadiləsinin sürətlənməsinə səbəb olur və nəticədə tərləmə, ürək çırpıntısı, əsəbilik, arıqlama və əllərdə titrəmə kimi simptomlar ortaya çıxır. Qreys xəstəliyi və tiroid düyünləri hipertiroidizmin ən çox rast gəlinən səbəblərindəndir.

Tiroid düyünləri

Tiroid düyünləri tiroid vəzində meydana gələn şişlər və ya topalardır. Bu düyünlər əsasən bədxassəli olmur, lakin bəzən tiroid xərçəngi ilə nəticələnə bilər. Tiroid düyünlərinin diaqnozu ultrasonoqrafiya və biopsiya yolu ilə qoyulur.

Tiroid xərçəngi

Tiroid xərçəngi, tiroid vəzində meydana gələn bədxassəli hüceyrələrdən ibarətdir. Xərçəngin erkən diaqnozu və müalicəsi xəstənin sağalması üçün əhəmiyyətlidir. Tiroid xərçəngi çox vaxt cərrahi yolla və bəzən də radioaktiv yod ilə müalicə olunur.

Tiroid xəstəliklərinin müalicəsi

Tiroid xəstəliklərinin müalicəsi xəstəliyin növünə və dərəcəsinə görə fərqlənir. Aşağıda ən yaygın müalicə üsulları izah edilmişdir.

Hipotiroidizm olan xəstələrə tiroid hormonunu əvəz edən dərmanlar təyin edilir. Bu dərmanlar vasitəsilə tiroid hormonlarının səviyyəsi normaya salınır və simptomlar yüngülləşir. Müalicə çox vaxt uzunmüddətlidir və hormon səviyyələrinin davamlı olaraq izlənməsini tələb edir.

Hipertiroidizmi olan xəstələrdə hormon səviyyəsini azaldan antitiroid dərmanlar istifadə olunur. Bu dərmanlar tiroid hormonlarının istehsalını azaltmağa kömək edir və simptomları yüngülləşdirir.

Tiroid xərçəngi və ya böyük tiroid düyünləri olan xəstələrdə cərrahi müdaxilə ilə tiroid vəzinin qismən və ya tamamilə çıxarılması tələb edilə bilər. Bəzi hallarda isə radioaktiv yod müalicəsi ilə tiroid hüceyrələri məhv edilir.

Yod çatışmazlığı tiroid funksiyalarını pozan əsas səbəblərdən biridir. Yod çatışmazlığı olan xəstələrə yod əlavələri təyin olunur ki, bu da tiroid hormonlarının istehsalını bərpa edir.

Tiroid vəzi bədənin normal fəaliyyətini təmin edən həyati bir orqandır. Maddələr mübadiləsi, enerji istehsalı və istilik tənzimlənməsi kimi funksiyalar tiroid hormonlarının ifrazından asılıdır. Tiroid vəzinin düzgün işləməməsi hipotiroidizm və ya hipertiroidizm kimi xəstəliklərə səbəb olur və bu xəstəliklərin vaxtında diaqnozu və müalicəsi sağlamlığın qorunması üçün vacibdir.