Trombosit nədir?

Trombositlər, bədəndəki qan laxtalanmasında və damarların zədələnməsi zamanı qanaxmanın qarşısını almaqda mühüm rol oynayan kiçik qan hüceyrələridir. Həmçinin, trombositlər bədənin müdafiə sisteminin bir hissəsidir və qan dövranının sağlam şəkildə davam etməsinə kömək edir. Trombositlərin səviyyəsinin normadan aşağı və ya yuxarı olması bədənin sağlamlığına ciddi təsir göstərə bilər. Bu yazıda trombositlərin nə olduğunu, onların funksiyalarını və qan testlərində səviyyəsinin necə tənzimlənməli olduğunu ətraflı şəkildə araşdıracağıq.

Trombositlər (və ya qan lövhəcikləri) qanın hüceyrə elementlərindən biridir. Onlar, sümük iliyində meydana gələn meqakaryositlərdən əmələ gəlir və əsasən qan laxtalanmasında iştirak edir. Trombositlərin ömrü təxminən 7-10 gündür və bu müddət ərzində qan dövranında aktiv şəkildə işləyir. Trombositlər, bədəndə yaranan qanaxmaları dayandırmaq üçün laxtalanma prosesinə qatılır və qan damarlarının zədələnməsi zamanı həmin sahədə toplanaraq zədələnmənin qarşısını alır.

Trombositlər mikroskop altında baxıldıqda kiçik və disklər şəklində görünürlər və xüsusi zülalların və enzimlərin birləşməsindən ibarətdirlər. Trombositlər, yalnız qan laxtalanması deyil, həm də qan damarlarının sağlamlığının qorunmasında mühüm rol oynayır. Bu hüceyrələr zədələnmiş toxumaların bərpa olunmasına kömək edir.

Trombositlərin əsas funksiyaları

Trombositlər bədənin qan dövranı sistemində müxtəlif mühüm funksiyaları yerinə yetirir. Aşağıda onların ən vacib funksiyalarını nəzərdən keçirək:

Trombositlərin əsas funksiyası qanaxma zamanı laxtalanma prosesini başlatmaqdır. Zədə nəticəsində qan damarlarında yaranan çatlaqlar zamanı trombositlər həmin sahəyə toplanaraq birləşir və qan laxtalanmasını təmin edir.

Trombositlər qan damarlarının divarlarını qorumaq və onların zədələnməsinin qarşısını almaq funksiyasını da yerinə yetirir. Bu hüceyrələr damar zədələnmələrində ilk müdafiə xəttidir.

Trombositlər toxumaların bərpasında da rol oynayır. Zədə yerində yığılan trombositlər, toxuma regenerasiyasını stimullaşdıran maddələr ifraz edir və bu proses nəticəsində yaraların sağalması sürətlənir.

Trombosit səviyyəsi və norması

Qan testlərində trombosit səviyyəsi qan dövranında normal trombosit sayının olub-olmadığını müəyyən etmək üçün yoxlanılır. Trombositlərin normal səviyyəsi hər mikrolitr qanda 150,000-450,000 hüceyrə arasında dəyişir. Əgər trombosit səviyyəsi bu aralıqdan aşağıdırsa, bu vəziyyət trombositopeniya adlanır, əksinə, səviyyə normadan yuxarı olduqda isə bu vəziyyət trombositoz adlanır.

Trombositlərin səviyyəsinin normadan aşağı olması qan laxtalanmasının zəifləməsi və qanaxmaların asanlıqla baş verməsi ilə xarakterizə olunur. Trombositopeniya zamanı qançırlar, burun qanaxmaları və ya dərialtı qanamalar artar.

Trombositlərin səviyyəsinin normadan yuxarı olması isə qanda laxtalanmaların yaranmasına və damarların tıxanmasına səbəb ola bilər. Bu vəziyyət ürək-damar xəstəlikləri riskini artırır.

Trombositlərin səviyyəsini müəyyən etmək üçün qan analizi edilir. Bu testlər müntəzəm olaraq yoxlanmalıdır, çünki trombosit səviyyəsindəki dəyişikliklər bədənin ümumi sağlamlıq vəziyyətinə təsir göstərə bilər.

Trombosit səviyyəsinin aşağı düşmə səbəbləri

Trombositopeniya, trombositlərin normal səviyyədən aşağı olduğu bir vəziyyətdir və bu, müxtəlif səbəblərdən yaranır. Aşağıda trombosit səviyyəsinin aşağı düşməsinə səbəb olan əsas amilləri nəzərdən keçirək:

• Sümük iliyi problemləri – Trombositlər sümük iliyində əmələ gəldiyi üçün sümük iliyi ilə bağlı xəstəliklər trombosit səviyyəsini azalda bilər. Leuçemiya və digər xərçəng növləri bu problemin əsas səbəblərindən biridir.
• Autoimmun xəstəliklər – Autoimmun xəstəliklər zamanı bədənin immun sistemi öz qan hüceyrələrinə hücum edə bilər. Bu, trombositlərin məhv olmasına səbəb olur və trombositopeniyaya gətirib çıxarır.
• Virus infeksiyaları – Qızılca, Hepatit C və ya HİV kimi virus infeksiyaları trombositlərin azalmasına səbəb ola bilər.
• Dərmanlar – Bəzi dərmanlar, xüsusilə qan durulducular və ya kimyəvi terapiya dərmanları trombositlərin azalmasına səbəb ola bilər.
• Qanaxmalar – Uzunmüddətli və ya ağır qanaxmalar zamanı bədən sürətlə çoxlu trombosit itirir və trombosit səviyyəsi aşağı düşə bilər.

Trombosit səviyyəsinin yüksəlməsinin səbəbləri

Trombositoz, qanda trombosit səviyyəsinin normadan yuxarı olmasıdır və müxtəlif amillərdən qaynaqlana bilər. Aşağıda trombositozun əsas səbəblərinə nəzər salaq:

Sümük iliyində həddindən artıq trombosit istehsalı trombositoza səbəb ola bilər. Bu, əsasən primer trombositoz kimi tanınır və sümük iliyinin anormal fəaliyyətindən qaynaqlanır.

İltihablı xəstəliklər zamanı bədən iltihaba qarşı mübarizə aparmaq üçün daha çox trombosit istehsal edə bilər.Bəzi hallarda dəmir çatışmazlığı trombosit səviyyəsinin artmasına səbəb olur.

Cərrahi müdaxilələrdən sonra bədən yaraların sağalmasını dəstəkləmək üçün trombosit istehsalını artıra bilər.

Xroniki infeksiyalar və ya digər uzunmüddətli xəstəliklər trombosit səviyyəsinin yüksəlməsinə gətirib çıxara bilər.

Trombosit səviyyəsini tənzimləmək üçün məsləhətlər

Trombosit səviyyəsini sağlam bir normada saxlamaq üçün bəzi həyat tərzi dəyişiklikləri və qidalanma strategiyaları tətbiq oluna bilər. Aşağıda bu sahədə bir neçə məsləhəti qeyd edək:

• Sağlam qidalanma – Trombosit səviyyəsini tənzimləmək üçün meyvə, tərəvəz və zülallarla zəngin balanslı bir pəhriz qəbul etmək vacibdir. Qan istehsalını artırmaq üçün B12 və folat kimi vitaminlərlə zəngin qidalar yemək faydalıdır.
• Fiziki fəaliyyət – Mütəmadi olaraq idmanla məşğul olmaq qan dövranını yaxşılaşdırır və bədənin sağlamlığını dəstəkləyir. Lakin ağır idman trombosit səviyyəsini təsir edə bilər, buna görə də mülayim fiziki fəaliyyət məsləhətdir.
• Stressdən qaçınmaq – Stress trombosit səviyyəsinə mənfi təsir göstərə bilər. Stresi idarə etmək üçün meditasiya və ya digər rahatlama üsullarını tətbiq etmək faydalıdır.
• Dərman istifadəsinə diqqət etmək – Trombosit səviyyəsinə təsir edən dərmanların qəbulu zamanı həkimlə məsləhətləşmək vacibdir. Bəzi dərmanlar trombosit səviyyəsini azalda və ya artıra bilər.

Trombositlər bədənin qan laxtalanması prosesində mühüm rol oynayan və zədələnmələr zamanı qanaxmanın qarşısını alan