Vaskulit nədir?

Vaskulit, qan damarlarının iltihabı ilə xarakterizə olunan və ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilən bir xəstəlikdir. Bu iltihab, qan damarlarının divarlarını zəiflədir, qalınlaşdırır və elastikliyini azaldır. Vaskulit həm kiçik, həm də böyük qan damarlarına təsir edə bilər və bədənin müxtəlif hissələrində, məsələn, dəri, göz, beyin və böyrəklərdə müxtəlif simptomlarla özünü göstərir. Xəstəlik avtoimmün proseslər nəticəsində yarana bilər və onun müxtəlif növləri vardır.

Bu məqalədə vaskulitin nə olduğunu, əsas səbəblərini, simptomlarını və müalicə yollarını izah edəcəyik.

Vaskulit nə deməkdir?

Vaskulit, bədənin immun sisteminin qan damarlarına hücum etməsi nəticəsində yaranan bir iltihab xəstəliyidir. Bu iltihab nəticəsində qan damarlarının divarları zədələnir və bəzən daralaraq qan axını məhdudlaşdırır. Vaskulit hər yaşda insanlarda rast gəlinə bilər və onun yaranma səbəbləri tam olaraq bilinməsə də, immun sistemin normal fəaliyyətinin pozulması nəticəsində meydana gəldiyi düşünülür.

Vaskulit bəzi hallarda müstəqil bir xəstəlik olaraq ortaya çıxır, lakin bəzi xəstəliklər və infeksiyalar da vaskulitin yaranmasına səbəb ola bilər. Xəstəlik kəskin və ya xroniki ola bilər və müalicə edilmədikdə ağır fəsadlara səbəb ola bilər.

Vaskulitin əsas növləri

Vaskulit müxtəlif növlərdə özünü göstərə bilər və bu növlər qan damarlarının ölçüsünə və təsir etdiyi orqanlara görə fərqlənir. Aşağıda vaskulitin bəzi əsas növlərinə nəzər salaq:

Anka ilə əlaqəli vaskulitlər

Bu növ vaskulitlər ANKA (Antineytrofil Sitoplazmik Antikor) adlanan antikorlarla əlaqədar olaraq meydana gəlir. ANKA ilə əlaqəli vaskulitlər çox vaxt böyrəkləri və tənəffüs yollarını zədələyir.

Böyüklər arteriti

Bu növ vaskulit, adətən, yaşlı insanlarda rast gəlinir və böyük qan damarlarını, xüsusilə baş və boyundakı arteriyaları təsir edir. Böyüklər arteriti ciddi baş ağrısı və görmə problemlərinə səbəb ola bilər.

Behçet xəstəliyi

Behçet xəstəliyi, vaskulitin bir növüdür və orqanizmin bir çox hissələrində, o cümlədən ağız, göz, dəri və cinsiyyət orqanlarında iltihab yaradır. Xəstəlik, əsasən, Asiya və Yaxın Şərq ölkələrində rast gəlinir.

Kavasaki xəstəliyi

Bu vaskulit növü uşaqlarda rast gəlinir və kiçik və orta ölçülü qan damarlarını təsir edir. Kavasaki xəstəliyi ürəyə təsir edərək ciddi ürək problemlərinə səbəb ola bilər.

Poliarteritis nodoza

Poliarteritis nodoza orta ölçülü qan damarlarını təsir edən bir vaskulit növüdür. Bu xəstəlik orqanizmin müxtəlif hissələrində, o cümlədən dəri, böyrəklər, sinir sistemi və həzm sistemində problemlər yarada bilər.

Vaskulitin əsas səbəbləri

Vaskulitin dəqiq səbəbi tam bilinməsə də, onun yaranmasında bir neçə əsas faktor rol oynayır. Aşağıda vaskulitin yaranmasına səbəb ola biləcək bəzi amilləri izah edirik:

• Vaskulit çox vaxt autoimmün xəstəliklər nəticəsində yaranır. Bədənin immun sistemi qan damarlarına hücum edərək onların iltihablanmasına səbəb olur. Lupus, romatoid artrit və sarkoidoz kimi autoimmün xəstəliklər vaskulitin yaranmasına gətirib çıxara bilər.
• Bəzi hallarda vaskulit virus və bakterial infeksiyalar nəticəsində inkişaf edir. Hepatit B və C kimi viral infeksiyalar vaskulitin yaranmasına səbəb ola bilər.
• Bəzi dərmanlar immun sistemi aktivləşdirərək vaskulitə səbəb ola bilər. Xüsusilə antibiotiklər və qan təzyiqi dərmanları vaskulitin yaranmasına səbəb ola bilən risk faktorlarıdır.
• Bəzi vaskulit növləri genetik meyllə əlaqəli ola bilər. Ailəsində vaskulit xəstəliyi olan şəxslərdə bu xəstəliyin yaranma riski daha yüksək ola bilər.

Vaskulitin simptomları

Vaskulitin simptomları onun növünə və təsir etdiyi orqanlara görə dəyişir. Aşağıda vaskulitin əsas simptomlarına nəzər salaq:

• Baş ağrısı: Böyüklər arteriti kimi vaskulit növlərində baş ağrısı çox yayılmış simptomdur.
• Dəri səpkiləri: Qan damarlarının iltihabı nəticəsində dəri səpkiləri və qırmızı ləkələr əmələ gələ bilər.
• Görmə problemləri: Göz damarlarının təsirə məruz qaldığı hallarda görmə bulanıqlığı və ya görmə itkisi yaşana bilər.
• Əzələ və oynaq ağrıları: Vaskulit əzələlər və oynaqlarda iltihaba səbəb ola bilər ki, bu da ağrı və hərəkət məhdudiyyəti yaradır.
• Təngnəfəslik: Vaskulit tənəffüs yollarını təsir etdikdə təngnəfəslik və sinə ağrısı simptomları yarana bilər.
• Qızdırma və yorğunluq: Vaskulit zamanı orqanizmdə qızdırma və ümumi yorğunluq hissi yaşanır.

Vaskulitin diaqnozu

Vaskulit xəstəliyinin diaqnozu mürəkkəb ola bilər, çünki simptomlar çox vaxt digər xəstəliklərlə oxşar olur. Vaskulit diaqnozu üçün həkim bir sıra analizlər və müayinələr aparır. Bu müayinələrə aşağıdakılar daxil ola bilər:

• Qan analizləri: Qan testləri immun sistemdəki dəyişiklikləri və iltihabı göstərə bilər.
• Biopsiya: Təsirə məruz qalan toxumalardan nümunə götürülərək laboratoriya şəraitində yoxlanılır.
• Təzyiq və böyrək funksiyası testləri: Xüsusilə böyrəkləri təsir edən vaskulit növlərində böyrək funksiyası testləri vacibdir.

Vaskulitin müalicəsi

Vaskulitin müalicəsi xəstəliyin növünə və şiddətinə görə dəyişir. Aşağıda vaskulitin müalicəsi üçün əsas üsulları qeyd edirik:

Kortikosteroidlər

Vaskulitin müalicəsində ən çox istifadə olunan dərmanlar kortikosteroidlərdir. Bu dərmanlar iltihabı azaldır və immun sisteminin qan damarlarına hücum etməsini zəiflədir.

İmmunosupressiv dərmanlar

Vaskulitin daha ağır formalarının müalicəsində immunosupressiv dərmanlar istifadə edilir. Bu dərmanlar immun sistemini zəiflədərək iltihabı azaldır və damarların qorunmasına kömək edir.

Fiziki terapiya

Vaskulit xəstəliyindən sonra əzələ və oynaqlarda yaranan problemləri aradan qaldırmaq üçün fiziki terapiya təyin oluna bilər. Bu terapiya bədənin hərəkətliliyini bərpa etməyə kömək edir.

Cərrahi müdaxilə

Bəzi hallarda vaskulit nəticəsində qan damarları ciddi şəkildə zədələndikdə cərrahi müdaxilə tələb oluna bilər. Bu müdaxilə ilə damarların təmir olunması mümkündür.

Vaskulit, qan damarlarının iltihablanması nəticəsində yaranan bir xəstəlikdir və ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. Xəstəliyin müxtəlif növləri var və hər biri fərqli simptomlarla özünü göstərir. Vaskulitin vaxtında diaqnozu və müalicəsi xəstəliyin ağır fəsadlarının qarşısını almaq üçün vacibdir. Kortikosteroidlər və immunosupressiv dərmanlar vaskulitin əsas müalicə üsullarıdır və xəstənin vəziyyətindən asılı olaraq digər müalicə metodları da tətbiq edilə bilər.