Xolesistit nədir?

Xolesistit öd kisəsinin iltihablanması nəticəsində yaranan bir xəstəlikdir. Öd kisəsi qaraciyərin altında yerləşən kiçik bir orqandır və öd adı verilən maddəni saxlayır. Öd, yağların həzmi üçün vacib olan bir maddədir. Lakin bəzi hallarda öd kisəsində daşlar yaranaraq onun normal fəaliyyətinə mane ola bilər və iltihablanma yarada bilər. Bu vəziyyət xolesistit adlanır və kəskin və ya xroniki formada baş verə bilər. Bu məqalədə xolesistit nədir, onun yaranma səbəbləri, simptomları və müalicə üsulları haqqında ətraflı danışacağıq.

Xolesistit nədir?

Xolesistit öd kisəsinin iltihablanması və öd axınının pozulması ilə xarakterizə olunan bir xəstəlikdir. Ən çox rast gəlinən səbəblərdən biri öd daşlarının yaranmasıdır. Öd daşları öd kisəsindəki mayenin tərkibindəki maddələrin kristallaşması nəticəsində yaranır və bu daşlar öd axarını tıxaya bilər. Nəticədə öd kisəsində təzyiq artır, iltihablanma və infeksiya riski yaranır. Xolesistit kəskin və ya xroniki ola bilər. Kəskin xolesistit qəflətən başlayır və ciddi ağrılara səbəb ola bilər. Xroniki xolesistit isə daha yavaş və davamlı bir proses olaraq inkişaf edir.

Xolesistitin səbəbləri

Xolesistitin əsas səbəbi öd daşlarının yaranmasıdır. Bu daşlar öd kisəsinin boşalmasına mane olur və orqanda iltihablanma başlayır. Ancaq öd daşları xolesistit üçün yeganə səbəb deyil. Aşağıda xolesistitin yaranmasına təsir edən əsas faktorları nəzərdən keçirək:

• Öd daşları – Xolesistitin ən geniş yayılmış səbəbidir. Daşlar öd kisəsində yığılaraq axarın tıxanmasına səbəb olur və öd kisəsi iltihablanır.
• Öd yollarının tıxanması – Bəzi hallarda öd yollarında tıxanma yarana bilər və bu, öd kisəsinin boşalmasına mane olur, nəticədə xolesistit yaranır.
• İnfeksiyalar – Bəzi bakterial infeksiyalar öd kisəsində iltihablanmaya səbəb ola bilər. Bu infeksiyalar adətən həzm sistemindən öd kisəsinə keçir.
• Travmalar və əməliyyatlar – Qarın nahiyəsində olan travmalar və ya əməliyyatlar öd kisəsinin zədələnməsinə səbəb ola bilər və bu da xolesistitin yaranmasına səbəb olur.
• Çox yağlı qidalanma – Yağlı qidaların çox qəbul edilməsi öd kisəsinin həddən artıq işləməsinə və zamanla iltihablanmasına səbəb ola bilər.

Xolesistitin simptomları

Xolesistitin simptomları qəflətən başlayır və çox vaxt şiddətli ağrılarla müşayiət olunur. Bu ağrılar adətən qarının sağ üst hissəsində, qabırğa altında hiss edilir. Xolesistitin əsas simptomları aşağıdakılardır:

• Qarın ağrısı – Ağrı adətən yeməkdən sonra başlayır və sağ tərəfdəki qabırğaların altında yerləşir. Ağrı şiddətli ola bilər və saatlarla davam edə bilər.
• Qızdırma və üşütmə – Xolesistit zamanı bədən temperaturu yüksələ bilər və üşütmə halları yaşana bilər. Bu, iltihablanmanın infeksiya ilə bağlı olduğunu göstərə bilər.
• Qusma və ürəkbulanma – Xolesistitin əsas simptomlarından biri də ürəkbulanma və qusma hissidir. Bu simptomlar yeməkdən sonra daha da güclənə bilər.
• Sarılıq – Xolesistitin ciddi hallarında dəri və gözlərin ağında sarılıq yarana bilər. Bu, öd axarlarının tamamilə bağlandığını və ödün qaraciyərə və qan dövranına geri keçdiyini göstərir.
• Nəfəs darlığı və təngnəfəslik – Şiddətli ağrı və infeksiya nəticəsində xəstə nəfəs almaqda çətinlik çəkə bilər.

Bu simptomlardan hər hansı birini hiss edirsinizsə, dərhal həkimə müraciət etmək vacibdir. Xolesistit vaxtında müalicə edilməzsə, ciddi fəsadlara, hətta öd kisəsinin yırtılmasına səbəb ola bilər.

Xolesistitin növləri

Xolesistit iki əsas növdə meydana gəlir: kəskin xolesistit və xroniki xolesistit.

Kəskin xolesistit qəflətən yaranır və adətən şiddətli ağrılarla başlayır. Kəskin xolesistit çox vaxt öd daşlarının yaratdığı tıxanma nəticəsində baş verir. Bu vəziyyət təcili tibbi müdaxilə tələb edə bilər, çünki infeksiya riski və ağırlaşma ehtimalı yüksəkdir.

Xroniki xolesistit uzun müddət ərzində yavaş-yavaş inkişaf edir. Bu vəziyyətdə öd kisəsi zamanla iltihablanır və funksiyasını itirir. Xroniki xolesistit çox vaxt öd daşlarının təkrarlanan iltihablarına və zədələnmələrinə səbəb olur.

Xolesistitin diaqnostikası

Xolesistitin diaqnostikası bir neçə addımla həyata keçirilir. Həkim fiziki müayinə edərək simptomları və xəstənin şikayətlərini qiymətləndirir. Bundan əlavə, diaqnozu təsdiqləmək üçün bir sıra laborator və görüntüləmə testlərindən istifadə olunur. Xolesistitin diaqnostikası zamanı əsas üsullar bunlardır:

• Ultrasonoqrafiya – Öd daşlarını və öd kisəsinin iltihablanmasını aşkar etmək üçün ən çox istifadə olunan üsuldur. Bu test vasitəsilə öd kisəsindəki anomaliyalar görünür.
• Qan testləri – Qan testləri infeksiyanın mövcudluğunu və iltihablanmanın dərəcəsini müəyyən etmək üçün istifadə olunur.
• HİDA scan – Bu görüntüləmə testi öd kisəsinin funksiyasını qiymətləndirmək üçün istifadə edilir. HİDA scan vasitəsilə öd kisəsinin boşalma sürəti və öd axınının normal olub-olmaması yoxlanılır.
• MRİ və ya KT – Xolesistitin mürəkkəb hallarında MRİ və ya kompüter tomoqrafiyası (KT) istifadə edilə bilər. Bu testlər vasitəsilə öd yollarında və qaraciyərdə hər hansı problem olub-olmadığı müəyyən edilir.

Xolesistitin qarşısının alınması

Xolesistit riskini azaltmaq üçün bəzi sadə tədbirlər görmək mümkündür. Sağlam həyat tərzi və balanslı qidalanma bu xəstəliyin qarşısının alınmasında mühüm rol oynayır. Xolesistitin qarşısını almaq üçün aşağıdakı tədbirlər tövsiyə edilir:

Yağlı və ağır qidalardan uzaq durmaq, meyvə-tərəvəz kimi liflə zəngin qidaları qəbul etmək öd kisəsinin sağlamlığını qorumağa kömək edir. Sağlam bir pəhriz həm də öd daşlarının yaranma riskini azaldır.

Hərəkətsiz həyat tərzi öd kisəsində problemlərin yaranma riskini artıra bilər. Nizami idman və fiziki fəaliyyət maddələr mübadiləsini normallaşdırır və çəki idarəetməsinə kömək edir, bu da xolesistit riskini azaldır.

Həddən artıq çəki öd daşlarının yaranmasına səbəb ola bilər. Sağlam bir çəkiyə sahib olmaq üçün müntəzəm məşqlər etmək və pəhrizdə dəyişikliklər etmək vacibdir.

Çox tez-tez aralıqlı orucluq etmək (ac qalmaq və sonra böyük miqdarda qida qəbul etmək) öd daşlarının yaranma riskini artıra bilər. Nizami və müntəzəm yemək saatlarını saxlamaq öd kisəsinin sağlam qalmasına kömək edir.

Xolesistitin müalicəsi

Xolesistitin müalicəsi xəstəliyin növünə və şiddətinə bağlı olaraq fərqli ola bilər. Kəskin hallarda xəstəyə dərhal tibbi müdaxilə tələb oluna bilər. Aşağıda xolesistitin müalicəsində istifadə edilən əsas üsullar qeyd olunur:

• Dərman müalicəsi – Xolesistitin erkən mərhələsində antibiotiklər və ağrıkəsici dərmanlar istifadə edilə bilər. Bu dərmanlar infeksiyanı müalicə edir və ağrını azaldır.
• Öd kisəsinin çıxarılması (xolesistektomiya) – Öd kisəsinin çıxarılması xolesistitin ən effektiv müalicə üsuludur. Bu əməliyyat laparoskopik və ya açıq cərrahi üsullarla həyata keçirilir. Öd kisəsi çıxarıldıqdan sonra bədən yağları həzm etmək üçün qaraciyərdən birbaşa bağırsağa öd ifraz edir.
• Endoskopik retrograd xolangio-pankreatoqrafiya (ERKP) – Bu prosedur vasitəsilə öd daşları öd yollarından çıxarılır və tıxanma aradan qaldırılır. ERKP xolesistit zamanı təcili tibbi müdaxilə tələb edən hallarda istifadə edilir.
• Dieta və həyat tərzi dəyişiklikləri – Xolesistit riskini azaltmaq üçün sağlam qidalanma və balanslı bir pəhriz vacibdir. Yağlı qidaların və zərərli qida vərdişlərinin məhdudlaşdırılması öd kisəsinin normal fəaliyyətini qorumağa kömək edir.