Amputasiya nədir? Səbəbləri və bərpa prosesi

Amputasiya bədənin müəyyən hissəsinin, adətən ətrafın (əl, qol, ayaq) cərrahi yolla kəsilib çıxarılması prosedurudur. Bu prosedur əsasən xəstəlik, travma, infeksiya və ya qan dövranı problemləri nəticəsində zəruri ola bilər. Amputasiya insanın həyatını xilas etmək və ya ağrını aradan qaldırmaq məqsədi daşıya bilər. Bu, həmçinin müasir cərrahiyyənin ən çətin və ciddi prosedurlarından biri hesab olunur və amputasiya sonrası reabilitasiya və protezlər vasitəsilə xəstələrin həyat keyfiyyəti artırıla bilər.

Bu məqalədə amputasiyanın nə olduğunu, onun səbəblərini, prosedur növlərini və bərpa prosesini ətraflı şəkildə izah edəcəyik.

Amputasiya nə deməkdir?

Amputasiya, bədənin müəyyən bir hissəsinin, xüsusən ətraflarının çıxarılması əməliyyatıdır. Ən çox rast gəlinən amputasiya prosedurları ayaq və ya qolların amputasiyasıdır. Bu cərrahi əməliyyat bəzən ağır yaralanmalar və ya infeksiyaların bədənə yayılmasının qarşısını almaq məqsədilə həyata keçirilir. Amputasiya prosesindən sonra bədəndə müəyyən bir boşluq yaranır və bu, protezlərlə əvəz edilə bilər.

Amputasiyanın səbəbləri

Amputasiya müxtəlif tibbi və fiziki səbəblərdən qaynaqlana bilər. Aşağıda amputasiya üçün ən çox rast gəlinən səbəbləri qeyd edəcəyik:

• Travmalar, amputasiyanın ən çox rast gəlinən səbəblərindən biridir. Bu, avtomobil qəzası, yanıq, partlayış və ya digər ağır zədələnmələr nəticəsində baş verə bilər. Əgər bir ətraf zədələnibsə və bərpa etmək mümkün deyilsə, bu vəziyyətdə amputasiya tələb oluna bilər.
• Qan dövranı problemləri, xüsusilə şəkərli diabet xəstələri arasında amputasiya riskini artırır. Qan dövranı pozulursa və toxumalara yetərli miqdarda oksigen çatmırsa, toxuma ölməyə başlayır və infeksiya riski yaranır. Bu cür vəziyyətlərdə amputasiya qaçınılmaz ola bilər.
• Ağır infeksiyalar da amputasiyaya səbəb ola bilər. Əgər infeksiya bədənin bir hissəsinə yayılıbsa və antibiotiklər ilə müalicə oluna bilmirsə, infeksiyanın yayılmasının qarşısını almaq üçün bədənin həmin hissəsi çıxarıla bilər.
• Şişlər, xüsusən sümüklərdə və ətraf toxumalarda baş verən şişlər də amputasiya ilə müalicə edilə bilər. Bu, xərçəngin yayılmasının qarşısını almaq üçün həyata keçirilə bilər.
• Bəzi insanlar doğuşdan bədənlərinin müəyyən hissəsində anormal inkişaf keçirə bilər. Bu qüsurlar həyat keyfiyyətini əhəmiyyətli dərəcədə aşağı salırsa, həmin hissənin amputasiyası ilə problem aradan qaldırıla bilər.

Amputasiyanın növləri

Amputasiyanın bir neçə növü vardır və bu növlər ətrafın hansı hissəsinin çıxarıldığına görə fərqlənir. Aşağıda əsas amputasiya növlərini izah edəcəyik:

Aşağı ətraf amputasiyası, ən çox görülən amputasiya növüdür. Bu, ayağın bir hissəsinin və ya tamamilə kəsilməsini əhatə edir. Aşağı ətraf amputasiyaları aşağıdakı növlərə bölünür:

• Ayaq barmağının amputasiyası: Ən yüngül amputasiya növlərindən biridir.
• Diz altı amputasiya: Ayağın dizdən aşağı olan hissəsinin çıxarılması.
• Diz üstü amputasiya: Dizdən yuxarı olan ayağın kəsilməsi.

Yuxarı ətraf amputasiyası, əllərin və qolların amputasiyasını əhatə edir. Aşağıdakı növlər daha çox yayılmışdır:

• Barmaq amputasiyası: Barmağın bir hissəsinin və ya tamamilə kəsilməsi.
• Bilək altı amputasiya: Əlin və ya biləyin çıxarılması.
• Çiyin amputasiyası: Qolun çiyindən kəsilməsi.

Bəzən amputasiya kosmetik səbəblərə görə həyata keçirilir. Bu, bədənin müəyyən bir hissəsinin anormal və ya estetik baxımdan problemli olduğu hallarda baş verə bilər.

Amputasiya sonrası reabilitasiya

Amputasiya sonrası reabilitasiya çox vacibdir, çünki bədən yeni vəziyyətə uyğunlaşmalı və xəstələr yeni həyat tərzinə öyrəşməlidirlər. Reabilitasiya prosesinə fiziki terapiya, protez istifadəsi və psixoloji dəstək daxildir.

Amputasiya sonrası fiziki terapiya, xəstənin qalan ətraflarının gücünü və hərəkət qabiliyyətini artırmağa yönəlmişdir. Bu proses xəstənin protezlərdən düzgün istifadə etməsinə və yenidən hərəkət qabiliyyətinə qovuşmasına kömək edir.

Protezlər, amputasiya edilmiş ətrafların funksiyalarını bərpa etmək üçün istifadə olunur. Müasir protezlər yüksək texnologiya ilə təchiz olunur və xəstələrin həyat keyfiyyətini əhəmiyyətli dərəcədə artırır. Protezlər həm kosmetik, həm də funksional məqsədlər üçün hazırlanır.

Amputasiya ciddi fiziki dəyişikliklə yanaşı, psixoloji təsirlərə də səbəb olur. Buna görə də psixoloji dəstək xəstələrin amputasiyadan sonra özlərini daha yaxşı hiss etməsi və emosional olaraq uyğunlaşması üçün vacibdir.

Amputasiyanın sosial və psixoloji təsirləri

Amputasiya xəstələrin yalnız fiziki həyatını deyil, həm də sosial və emosional həyatını ciddi şəkildə təsir edə bilər. Xəstələr öz bədənlərində olan dəyişikliklərə uyğunlaşmaqda çətinlik çəkə və bəzən cəmiyyətdə qəbul edilməmək qorxusu ilə üzləşə bilərlər.

Amputasiya olunmuş insanlar üçün sosial adaptasiya çətin ola bilər. Xüsusilə aşağı və ya yuxarı ətraf amputasiyası yaşayan insanlar, sosial həyatda aktiv olmaq üçün əlavə yardıma və dəstəyə ehtiyac duyurlar.

Emosional uyğunlaşma müddətində xəstələr bəzən özlərini dəyərsiz və ya fərqli hiss edə bilərlər. Onlar bədənlərindəki bu dəyişikliklərlə barışmaq üçün zamanla emosional və psixoloji dəstək ala bilərlər.Amputasiya, müəyyən tibbi səbəblərə görə bədənin bir hissəsinin çıxarılması prosedurudur. Bu əməliyyat ciddi xəstəliklər, travmalar, infeksiyalar və ya qan dövranı problemləri nəticəsində həyata keçirilə bilər. Amputasiya sonrası reabilitasiya prosesi və protez istifadəsi xəstələrin həyat keyfiyyətini artırmağa kömək edir. Eyni zamanda, emosional və sosial uyğunlaşma da bu prosesin mühüm hissəsidir. Amputasiya ciddi bir cərrahi müdaxilə olduğu üçün onunla bağlı bütün aspektlərə diqqət yetirilməlidir