Anafora nədir?

Anafora bədii ifadə vasitələrindən biri olub, dilin bədii gücünü artırmaq üçün istifadə olunan üslubi fiqurdur. Əsasən natiqlikdə, poeziyada və digər ədəbi janrlarda istifadə olunur. Anaforanın əsas məqsədi vurğulamaq istənilən fikri daha güclü şəkildə təqdim etmək, dinləyicinin və ya oxucunun diqqətini həmin ifadəyə yönəltməkdir. Bu üsulda cümlələrin, misraların və ya bəndlərin əvvəlində eyni söz və ya ifadə təkrar olunur.

“Anafora” termini yunanca “ana” (yenidən) və “pherein” (gətirmək) sözlərindən yaranmışdır. Ədəbiyyat nəzəriyyəsində isə bu termin bədii əsərdə və ya nitqdə müəyyən söz və ya ifadələrin ardıcıl şəkildə təkrar olunması anlamını verir. Təkrarlanan ifadə əsas vurğu nöqtəsi olur və bu vurğu dinləyicidə və ya oxucuda emosional təsir yaradır.

Anaforanın funksiyaları

Anafora bir neçə əsas funksiyanı yerinə yetirir:

• Vurğulama – Fikrini daha güclü ifadə etmək üçün seçilmiş söz və ya ifadənin təkrarı.
• Ritmik quruluş – Xüsusilə poeziyada musiqililik və ritm yaradır.
• Emosional təsir – Oxucuda və ya dinləyicidə güclü hisslər oyadır.
• Yadda saxlama asanlığı – Təkrar sayəsində məlumatın yadda qalması asanlaşır.

Bu səbəbdən anafora həm yazılı, həm də şifahi nitqdə tez-tez istifadə olunur.

Anafora ilə epifora arasındakı fərq

Anafora və epifora çox zaman qarışdırıla bilər. Hər ikisi təkrar üzərində qurulsa da, fərqli məqamları var:

• Anafora – Söz və ya ifadə cümlənin və ya misranın əvvəlində təkrarlanır.
• Epifora – Söz və ya ifadə cümlənin və ya misranın sonunda təkrarlanır.

Məsələn:

• Anafora: Səni düşündüm bu gün. Səni düşündüm gecə. Səni düşündüm səssiz səhərlərdə.
• Epifora: Bu səssizliyi sevirəm. Gecəni sevirəm. Səni sevirəm.

Ədəbiyyatda anaforanın rolu

Anafora ədəbiyyatda, xüsusilə poeziyada geniş istifadə olunur. Klassik Azərbaycan poeziyasında olduğu kimi, müasir şeirlərdə də bu üsula tez-tez rast gəlmək mümkündür. Xüsusilə Füzuli, Nəsimi, Xaqani kimi klassik şairlərin yaradıcılığında anaforanın çox nümunəsi var.

Məsələn, Füzulinin bir qəzəlindən:

Gözəldir camalın, gözəldir sözün,
Gözəldir baxışın, gözəldir özün.

Bu misralarda “gözəldir” sözünün təkrar olunması vurğunun və ahəngin güclənməsinə xidmət edir.

Nitqdə və natiqlikdə anaforanın istifadəsi

Yalnız ədəbiyyatda deyil, ictimai çıxışlarda da anafora geniş istifadə olunur. Məşhur natiqlər bu üsuldan istifadə edərək çıxışlarını daha təsirli və yadda qalan edirlər. Tanınmış nümunələrdən biri Martin Lüter Kinqin “I Have a Dream” (Bir Arzum Var) çıxışıdır. Bu çıxışda “I have a dream” ifadəsi bir neçə cümlənin əvvəlində təkrar olunaraq dinləyicidə emosional rezonans yaratmışdır.

Bu üsul auditoriyanın diqqətini toplamaq və verilən mesajı daha güclü ötürmək üçün çox effektivdir.

Müasir ədəbi nümunələr və pop mədəniyyətdə anafora

Müasir dövrün yazıçı və şairləri də anaforanı tez-tez istifadə edirlər. Müasir şeirlərdə, mahnı sözlərində, hətta reklamlarda belə bu üsuldan yararlanılır. Məsələn, mahnı sözlərində eyni misranın təkrarı dinləyicidə hiss və ritm yaradır.

Müasir reklam və marketinq mətnlərində də müəyyən mesajın yadda qalması üçün bu üsuldan istifadə edilir. Bu da göstərir ki, anafora sadəcə ədəbiyyatın deyil, ümumilikdə ünsiyyətin effektiv vasitələrindən biridir.

Anafora həm klassik, həm də müasir ədəbiyyatda və nitqdə çox əhəmiyyətli yer tutur. Onun əsas məqsədi fikrin vurğulanması, emosional təsirin artırılması və ritmin yaradılmasıdır. İstər şeir, istər natiqlik, istərsə də gündəlik ünsiyyətdə bu üsul sözün gücünü artırmağa xidmət edir. Anafora kimi bədii vasitələrin öyrənilməsi dilin zənginliyini və ifadə imkanlarını daha yaxşı dərk etməyə imkan yaradır.