Assimilyasiya nədir?

Assimilyasiya — fərqli mədəni, dil və ya etnik mənsubiyyəti olan bir fərdin və ya qrupun, yaşadığı və ya dominant olan cəmiyyətin mədəniyyətini, dilini və həyat tərzini mənimsəyərək öz kimliyini dəyişdirməsidir. Bu proses adətən uzun müddət ərzində baş verir və nəticədə fərdin əvvəlki mədəni kimliyi zəifləyir və ya tamamilə yox olur. Assimilyasiya könüllü və ya məcburi şəkildə baş verə bilər.

Bu anlayış əsasən sosiologiyada, antropologiyada və dilçilikdə geniş istifadə olunur və çox zaman multikultural cəmiyyətlərdə müzakirə obyektinə çevrilir.

Assimilyasiyanın növləri

Assimilyasiya fərqli formalarda baş verə bilər. Ən çox rast gəlinən növləri aşağıdakılardır:

• Mədəni assimilyasiya: Bir xalq və ya fərdin öz mədəni dəyərlərini tərk edərək başqa bir xalqın mədəniyyətini mənimsəməsi.
• Dil assimilyasiyası: İnsanların ana dillərini unudaraq başqa bir dili gündəlik ünsiyyətdə istifadə etməyə başlaması.
• Etnik assimilyasiya: Etnik mənsubiyyətin dəyişməsi və fərdin öz etnik kökünü inkar etməsi.
• Dini assimilyasiya: Şəxsin öz dini inancını tərk edərək dominant dinə keçməsi.

Bu növlər bir-birindən ayrılıqda və ya eyni vaxtda baş verə bilər. Bəzən bir insan eyni zamanda həm dil, həm də mədəni assimilyasiyaya məruz qala bilər.

Assimilyasiyanın səbəbləri

Assimilyasiyanın yaranma səbəbləri müxtəlif sosial və siyasi faktorlarla bağlıdır:

• Güclü dominant mədəniyyətin təsiri
• İqtisadi və sosial üstünlüklər üçün uyğunlaşma ehtiyacı
• Məcburi dövlət siyasətləri və təzyiqlər
• Əhalinin köçü və miqrasiya
• Təhsil sistemində fərqli dil və mədəniyyətin üstün tutulması
• Media və texnologiyanın qlobal təsiri

Bu səbəblər fərdləri öz kimliklərini tərk edərək ətraf mühitə uyğunlaşmağa məcbur edə bilər.

Assimilyasiyanın nəticələri

Assimilyasiya prosesinin nəticələri həm müsbət, həm də mənfi ola bilər:

Müsbət nəticələr:

• Yeni cəmiyyətə daha sürətli uyğunlaşma
• İqtisadi və sosial imkanların genişlənməsi
• Cəmiyyət daxilində daha az ayrı-seçkilik

Mənfi nəticələr:

• Ana dilin və milli kimliyin itməsi
• Mədəni dəyərlərin zəifləməsi
• Nəsillər arasında əlaqənin pozulması
• Psixoloji və emosional narahatlıqlar

Xüsusilə azsaylı xalqlar və milli azlıqlar üçün assimilyasiya mədəni mirasın tədricən yoxa çıxmasına səbəb ola bilər.

Assimilyasiya və inteqrasiya fərqi

Çox zaman assimilyasiya ilə inteqrasiya anlayışları bir-birinə qarışdırılır. Amma bu iki anlayış arasında əsas fərqlər vardır:

• Assimilyasiya — fərd və ya qrup öz mədəni kimliyini tamamilə itirir və dominant cəmiyyətə qarışır.
• İnteqrasiya — fərd yeni cəmiyyətə uyğunlaşır, lakin öz mədəni kimliyini qoruyub saxlayır.

Başqa sözlə, assimilyasiya “tam qarışma”, inteqrasiya isə “uyğunlaşaraq birgə yaşama” deməkdir.

Assimilyasiya nümunələri

Tarixdə bir çox assimilyasiya nümunələri müşahidə olunub:

• SSRİ dövründə ruslaşdırma siyasətləri nəticəsində bəzi xalqlar ana dillərini və adət-ənənələrini itirdilər.
• Avstraliya və Kanadada yerli aborigen uşaqlar məcburi şəkildə internat məktəblərinə yerləşdirilərək assimilyasiyaya məruz qaldılar.
• ABŞ-da müxtəlif etnik qruplar zamanla ingilis dilini və mədəniyyətini mənimsəyərək assimilyasiya olundular.

Bu nümunələr göstərir ki, assimilyasiya bəzən siyasi qərarların, bəzən isə cəmiyyətin təzyiqinin nəticəsində baş verir.

Assimilyasiyanın qarşısını alma yolları

Assimilyasiyanın mənfi nəticələrinin qarşısını almaq üçün aşağıdakı tədbirlər görülə bilər:

• Ana dilinin qorunması və təbliği
• Mədəni tədbirlərin keçirilməsi
• Milli kimlik və tarix haqqında maarifləndirmə
• Multikultural təhsil modellərinin tətbiqi
• Dövlət dəstəyi ilə milli azlıqların hüquqlarının qorunması

Bu cür tədbirlər mədəni müxtəlifliyin qorunmasına və assimilyasiyanın mənfi təsirlərinin azaldılmasına kömək edir.

Assimilyasiya fərdlərin və qrupların dominant cəmiyyətə uyğunlaşmaq məqsədilə öz kimliklərini tədricən və ya birdən-birə dəyişməsi prosesidir. Bu prosesin həm faydalı, həm də təhlükəli tərəfləri var. Əsas məsələ, mədəni müxtəlifliyi qoruyaraq cəmiyyət daxilində birlik və harmoniyanı təmin etməkdir. Assimilyasiyaya qarşı balanslı yanaşma həm fərdlərin, həm də cəmiyyətin gələcəyi üçün önəmlidir.