Diaspora nədir?

Diaspora, müəyyən bir xalqın və ya etnik qrupun öz vətənindən kənarda, digər ölkələrdə yaşayan topluluğunu ifadə edən bir anlayışdır. Bu termin ən çox müəyyən səbəblərdən, istər könüllü, istərsə də məcburi olaraq öz vətənindən ayrılaraq başqa ölkələrdə məskunlaşan qrupları təsvir etmək üçün istifadə edilir. Diaspora yalnız coğrafi bir ayrılığı deyil, həm də mədəni, sosial və milli kimliyin qorunması və ötürülməsi prosesini əhatə edir.

Diaspora anlayışı tarix boyunca, xüsusilə də müharibələr, işğallar, iqtisadi səbəblər və siyasi təqiblər nəticəsində yaranmışdır. Bu gün dünyada bir çox ölkənin diasporası mövcuddur və hər bir diaspora öz vətəninin mədəniyyətini və dəyərlərini qorumağa çalışır. Bu məqalədə diaspora anlayışının mənası, xüsusiyyətləri, növləri və əhəmiyyəti haqqında ətraflı məlumat veriləcəkdir.

Diaspora anlayışının mənası və mənşəyi

Diaspora sözü yunan dilindən gəlir və “səpələnmə” mənasını verir. Əvvəlcə yunanlar və romalılar tərəfindən xarici torpaqlarda yaşayan xalqları təsvir etmək üçün istifadə edilən bu termin zamanla daha geniş mənalar daşımağa başlamışdır. Tarixdə ən qədim və ən geniş yayılmış diasporalardan biri yəhudi diasporasıdır, bu anlayışın formalaşmasında da böyük təsirə malik olmuşdur. Yəhudi xalqı minilliklər boyunca vətənindən ayrı düşərək fərqli ölkələrdə məskunlaşmışdır və buna görə də diaspora anlayışının bir simvoluna çevrilmişdir.

Diasporanın növləri

Diasporaların yaranma səbəbləri müxtəlifdir və bu səbəbdən də fərqli növlərə bölünürlər. Aşağıda ən çox rast gəlinən diaspora növləri verilmişdir:

Tarixi diaspora

Tarixi diaspora, müəyyən bir xalqın tarix boyunca vətənindən köçərək başqa ölkələrdə yaşamasıdır. Ənənəvi yəhudi, erməni, çin diasporaları bu qrupa aiddir. Bu diasporalar zamanla həmin ölkələrin bir hissəsinə çevrilmiş və öz mədəniyyətlərini qorumağa davam etmişlər.

İqtisadi diaspora

İqtisadi səbəblərdən doğan diaspora, iş imkanlarının az olduğu ölkələrdən çıxaraq iqtisadi cəhətdən daha inkişaf etmiş ölkələrdə yaşamaq istəyən insanlardan ibarətdir. Bu cür köçlər əsasən fərdi və ya ailəvi şəkildə baş verir və iqtisadi şəraitin yaxşılaşdırılması məqsədi güdür.

Siyasi diaspora

Siyasi diaspora, vətənindəki siyasi təzyiqlər, müharibə, işğal və ya daxili münaqişələr səbəbindən başqa ölkələrə köç etmək məcburiyyətində qalan insanlardan ibarətdir. Siyasi diasporanın nümunəsi kimi suriyalı, əfqan və bəzi afrikalı qrupları göstərmək olar.

Mədəni diaspora

Mədəni diaspora, əsasən mədəniyyətin paylaşılması və genişləndirilməsi məqsədi ilə yaranır. Mədəni diasporalar müxtəlif ölkələrdə yaşayan insanlar arasında mədəni əlaqələr yaratmaq, dəyərlərini paylaşmaq və onları qorumaq istəyir. Bu diasporaların fəaliyyətləri daha çox mədəni tədbirlər, təhsil proqramları və sosial layihələrlə müşayiət olunur.

Diasporanın xüsusiyyətləri

Diaspora olan bir toplumun bəzi xarakterik xüsusiyyətləri vardır. Bu xüsusiyyətlər, həmin toplumun öz mədəniyyətini, dilini və ənənələrini qorumaq və yeni nəsillərə ötürmək üçün göstərdiyi səy və fəaliyyətlərdir. Aşağıda diaspora toplumlarının əsas xüsusiyyətləri verilmişdir:

Diasporalar öz milli kimliklərini və ənənələrini qorumağa çalışırlar. Xarici bir ölkədə yaşayan diaspora nümayəndələri öz ana dilini, adət-ənənələrini və mədəniyyətini qorumağa çalışır və nəsillərə ötürməyə böyük diqqət yetirir.

Diasporalar çox zaman öz içərisində icmalar yaradır və bir-biri ilə əlaqə quraraq bir-birlərini dəstəkləyirlər. Bu icmalar vasitəsilə diaspora nümayəndələri bir-birləri ilə mədəni və sosial əlaqələr quraraq daha güclü bir cəmiyyət yaradırlar.

Diasporalar vətənləri ilə əlaqələrini saxlamağa və ona dəstək göstərməyə çalışırlar. Bu məqsədlə həm mədəni, həm də iqtisadi sahədə fəaliyyətlər göstərirlər. Diaspora nümayəndələri tez-tez vətənlərinə ziyarət edir, maddi və mənəvi dəstək göstərirlər.

Bir çox diaspora toplumları yaşadıqları ölkələrdə öz hüquqlarını qorumaq və vətənlərinə dəstək olmaq üçün siyasi fəallıq göstərir. Bəzi hallarda diaspora qrupları həm də vətənlərində baş verən siyasi proseslərə təsir etməyə çalışırlar.

Diasporanın əhəmiyyəti

Diaspora yalnız bir qrup insanın başqa ölkədə yaşaması ilə məhdudlaşmır. Bu topluluqlar yaşadıqları cəmiyyətə müxtəlif yollarla töhfə verir və öz vətənləri ilə sosial, iqtisadi və siyasi əlaqələr qurur. Aşağıda diasporanın əhəmiyyətini göstərən bəzi əsas amillər verilmişdir:

Diasporalar yaşadıqları ölkələrə yeni mədəniyyət, adət-ənənə və dəyərlər gətirir. Bu, həmin ölkədə mədəni müxtəlifliyin artmasına və insanlar arasında mədəni əlaqələrin güclənməsinə kömək edir.

Diasporalar yaşadıqları ölkədə iş qurmaqla, sərmayə qoymaqla iqtisadi inkişafa töhfə verir. Eyni zamanda, vətənlərinə göndərdikləri maliyyə yardımı ilə də öz ölkələrinin iqtisadiyyatına dəstək olurlar.

Bəzi diaspora qrupları yaşadıqları ölkələrdə siyasi proseslərdə fəal iştirak edir, öz hüquqlarını qoruyur və vətənləri ilə bağlı mövzulara diqqət çəkir. Bu, diaspora toplumlarının həm öz ölkələrində, həm də yaşadıqları ölkədə təsir gücünü artırır.

Diaspora nümayəndələri öz ölkələri ilə yaşadıqları ölkələr arasında informasiya və təcrübə mübadiləsi yaradır. Bu mübadilə, elm, texnologiya və iqtisadi inkişaf sahələrində yeni imkanlar yaradır və hər iki tərəfə fayda gətirir.

Diaspora, bir xalqın və ya toplumun öz vətənindən kənarda bir araya gəlib öz mədəniyyətini qorumağa və yaymağa çalışması deməkdir. Diasporalar milli kimlik, mədəni dəyərlər və sosial əlaqələrin qorunması üçün əhəmiyyətli rol oynayır. Diaspora cəmiyyətləri, həm vətənləri, həm də yaşadıqları ölkələr üçün müxtəlif sahələrdə faydalı fəaliyyətlər göstərirlər. Mədəni müxtəlifliyin, iqtisadi inkişafın və informasiya mübadiləsinin təşviqi ilə diaspora, qlobal əlaqələrin və müxtəlifliyə hörmətin əhəmiyyətini artırır.