Faktorinq Nədir?
Faktorinq, şirkətlərin borc alacaqlarını tez bir şəkildə nağd pula çevirmək məqsədi ilə maliyyə qurumlarına satmasıdır. Bu prosesdə şirkətlər gələcəkdə alacaqları borcları, adətən qısa müddət ərzində, üçüncü tərəfə – faktorinq şirkətinə ötürür və əvəzində dərhal pul alırlar. Faktorinq, xüsusən də likvidlik problemi olan şirkətlər üçün qısa müddətli maliyyə qaynağı kimi çıxış edir.
Faktorinq şirkətlərin dövriyyə kapitalını artırmaq, maliyyə çətinliklərini aradan qaldırmaq və ödəmə qabiliyyətini yaxşılaşdırmaq üçün istifadə edilən bir mexanizmdir.
Faktorinq necə işləyir?
Faktorinqin iş prinsipi sadədir. Şirkətlər mal və ya xidmət təqdim etdikdən sonra borc alacaqları olan vəsaitləri müəyyən müddət ərzində (məsələn, 30-90 gün) ala bilmirlər. Bu müddəti gözləmək əvəzinə, həmin alacaqları faktorinq şirkətinə satırlar və dərhal nağd pul əldə edirlər. Faktorinq prosesi aşağıdakı mərhələlərdən ibarətdir:
1. Faktura verilməsi
Şirkət müəyyən mal və ya xidmət təqdim etdikdən sonra borclu şirkətə faktura təqdim edir. Bu faktura, gələcəkdə ödəməsi gözlənilən məbləği göstərir.
2. Faktorinq müqaviləsi
Şirkət, bu fakturanı faktorinq şirkətinə satmaq qərarına gəlir. Bunun üçün faktorinq müqaviləsi bağlanır və fakturanın əvəzində şirkətə müəyyən bir faiz ödənilir.
3. Dərhal ödəniş
Faktorinq şirkəti fakturanın ümumi məbləğinin müəyyən bir hissəsini dərhal şirkətə ödəyir (adətən 70-90% aralığında). Qalan məbləğ isə borclu şirkətdən vəsait alınan zaman ödənilir, lakin faktorinq xidməti üçün komissiya çıxılır.
4. Borcun yığılması
Faktorinq şirkəti borclu tərəflə əlaqə saxlayaraq fakturada göstərilən borcu yığır və qalan məbləği şirkətə ödəyir.
Faktorinq növleri
Faktorinqin bir neçə növü mövcuddur və şirkətlərin ehtiyaclarına uyğun olaraq fərqli xidmətlər təklif edir:
1. Açıq Faktorinq
Bu növdə borclu tərəf faktorinq prosesindən xəbərdardır. Faktorinq şirkəti borcu toplamaq üçün birbaşa borclu ilə əlaqə saxlayır və borcun ödəmə prosesini idarə edir.
2. Gizli Faktorinq
Gizli faktorinq zamanı borclu tərəf faktorinq prosesindən xəbərsiz olur və fakturanın faktorinq şirkətinə satıldığını bilmir. Şirkət, faktorinq şirkətindən aldığı vəsaiti gizli saxlayır və borclu tərəfdən borcu özü yığır.
3. Tam Faktorinq (Regressiz)
Bu növ faktorinqdə faktorinq şirkəti borcu toplamaq məsuliyyətini öz üzərinə götürür. Borclu tərəf ödəmədiyi halda, şirkət borcu qaytarmaq məcburiyyətində qalmır. Bu, faktorinq şirkəti üçün daha riskli bir prosesdir, lakin şirkətlər üçün daha əlverişlidir.
4. Qismən Faktorinq (Regressli)
Bu növ faktorinqdə, əgər borclu tərəf fakturanı ödəmirsə, faktorinq şirkəti borcu geri tələb edə bilər. Bu növ faktorinq daha az riskli olduğu üçün faktorinq şirkətləri üçün daha sərfəlidir.
Faktorinqin üstünlükləri
Faktorinq bir çox üstünlüklərə malikdir və şirkətlərə maliyyə axınını idarə etməkdə kömək edir:
- Dərhal nağd pul axını: Faktorinq şirkətlərə borclarını tez bir zamanda nağd pula çevirmək imkanı verir.
- Likvidliyi artırır: Faktorinq vasitəsilə şirkətlər dövriyyə kapitalını artırır və maliyyə çətinliklərindən qurtula bilirlər.
- Şirkətin maliyyə vəziyyətini yaxşılaşdırır: Borclardan asılı qalmadan dərhal pul əldə etmək, şirkətlərin öhdəliklərini vaxtında yerinə yetirməsinə imkan yaradır.
- Kredit tarixinə ehtiyac yoxdur: Faktorinqin həyata keçirilməsi üçün şirkətin kredit tarixinə və ya kredit reytinqinə ehtiyac olmur. Bu, faktorinq şirkətinin borclu tərəfin ödəmə qabiliyyətini qiymətləndirməsinə əsaslanır.
Faktorinqin dezavantajları
Bununla belə, faktorinqin bəzi mənfi cəhətləri də mövcuddur:
- Yüksək xərclər: Faktorinq xidmətləri üçün tətbiq edilən komissiyalar və faizlər yüksək ola bilər.
- Borcun qaytarılması riski: Qismən faktorinqdə, borclu tərəf borcu ödəmədiyi halda, şirkət geri qaytarma məsuliyyəti daşıyır.
- Borcluların itirilməsi riski: Borclu tərəf faktorinq şirkətinin borcu toplamasından narazı qala bilər, bu da müştəri münasibətlərinə mənfi təsir edə bilər.
Faktorinq kimlər üçün uyğundur?
Faktorinq, xüsusən aşağıdakı hallar üçün uyğundur:
- Nağd pul axını problemi yaşayan şirkətlər.
- Borcların gec ödənməsi səbəbindən maliyyə çətinlikləri ilə üzləşən şirkətlər.
- Qısa müddətli maliyyə qaynağına ehtiyacı olan şirkətlər.
- Yeni böyüyən və inkişaf etməkdə olan kiçik və orta sahibkarlıq subyektləri.