Fayl Nədir?

Fayl (file), kompüterdə və digər rəqəmsal cihazlarda saxlanılan, müəyyən məlumatları və ya informasiyaları özündə əks edən bir məlumat vahididir. Fayllar rəqəmsal məlumatların saxlanması və idarə olunmasında əsas rol oynayır. Onlar müxtəlif növ məlumatları – mətn, şəkil, video, səs, proqram kodu və daha çoxunu saxlamaq üçün istifadə olunur. Faylların müəyyən bir adı və formatı olur ki, bu da onların məzmununu və hansı proqramlarla açıla biləcəyini müəyyən edir.

Fayllar gündəlik kompüter istifadəsində mühüm yer tutur, çünki hər hansı bir proqramın işini davam etdirməsi və ya istifadəçinin məlumatları yadda saxlaması üçün fayllardan istifadə olunur. Bu məqalədə faylların nə olduğunu, necə təşkil edildiyini və onların fərqli növlərini ətraflı şəkildə araşdıracağıq.

Fayl nə deməkdir?

Fayl, rəqəmsal məlumatları saxlayan və onların düzgün işləməsini təmin edən bir strukturdur. Fayllar, kompüterlərin, planşetlərin, smartfonların və digər rəqəmsal cihazların yaddaşında saxlanılır və müəyyən bir formatda təqdim edilir. Faylın əsas elementləri bunlardır:

• Ad: Faylın tanınması üçün ona ad verilir. Bu ad istifadəçi tərəfindən təyin edilə bilər və faylın məzmununa dair məlumat verə bilər.
• Format: Faylın sonunda bir format uzantısı olur (məsələn, .txt, .jpg, .mp3). Bu uzantı faylın hansı tip məlumatı ehtiva etdiyini göstərir və hansı proqramlarla açıla biləcəyini müəyyən edir.
• Yaddaş Yeri: Fayllar rəqəmsal cihazların yaddaşında saxlanılır. Bu yaddaş sabit disk, bulud yaddaşı və ya flash yaddaş kimi mühitlərdə yerləşə bilər.

Fayllar vasitəsilə kompüterlərdə məlumatların saxlanması və idarə olunması sadələşdirilir. Hər bir fayl müəyyən bir məlumat və ya iş üçün istifadə edilir və bu faylları idarə edən proqramlar vasitəsilə onların oxunması, yazılması və redaktəsi mümkündür.

Fayl növləri

Fayllar bir neçə fərqli növə bölünür və hər biri fərqli məlumatları saxlayır. Aşağıda fayl növləri və onların əsas xüsusiyyətləri izah edilir.

Mətn faylları

Mətn faylları, əsasən mətn məlumatlarını saxlayan fayllardır. Bu fayllar çox sadə formatdadır və mətn redaktorları ilə açılıb oxuna bilər. Ən tanınmış mətn faylı formatı .txt formatıdır. Mətn faylları çox kiçik yaddaş tələb edir və əsasən sənədlərin saxlanması üçün istifadə olunur.

Şəkil faylları

Şəkil faylları rəqəmsal şəkillərin saxlanması üçün istifadə olunur. Bu fayllar piksel əsaslı məlumatları ehtiva edir və müxtəlif formatlarda ola bilər. Ən populyar şəkil faylı formatları bunlardır:

• JPEG (.jpg): Yüksək sıxışdırma ilə kiçik ölçüdə fayllar yaradır, lakin müəyyən dərəcədə keyfiyyət itkisi ola bilər.
• PNG (.png): Şəffaflığı dəstəkləyən, sıxışdırma ilə keyfiyyət itkisiz şəkil faylları yaradan bir formatdır.
• GIF (.gif): Çox qısa animasiyalar və ya sadə şəkillər üçün istifadə olunur.

Audio faylları

Audio faylları səs yazılarının və musiqi parçalarının saxlanması üçün istifadə olunur. Bu fayllar müxtəlif keyfiyyətlərdə və sıxışdırma texnologiyaları ilə təqdim olunur. Ən məşhur audio fayl formatları aşağıdakılardır:

• MP3 (.mp3): Yüksək səviyyədə sıxışdırma ilə kiçik ölçülü, lakin yüksək keyfiyyətli audio fayllar yaradır.
• WAV (.wav): Sıxışdırılmamış audio fayllar, daha böyük ölçüdə, lakin daha yüksək keyfiyyətlə təqdim edilir.

Video faylları

Video faylları, görüntü və səs məlumatlarını bir araya gətirərək hərəkətli şəkillər yaradan fayl növləridir. Video faylları çox böyük ölçüdə ola bilər və yüksək keyfiyyətli görüntülər təqdim edir. Populyar video fayl formatlarına misal olaraq:

• MP4 (.mp4): Geniş istifadə edilən video formatıdır. Yaxşı keyfiyyət təmin edir və kiçik ölçülüdür.
• AVI (.avi): Video və audio məlumatlarını saxlayan bir formatdır, lakin MP4-dən daha böyük fayl ölçüsünə malik ola bilər.

Proqram faylları

Proqram faylları icra olunan kodları və ya proqramları saxlayır. Bu fayllar proqramların işləməsini təmin edir və əsasən əməliyyat sistemlərində müəyyən işləri yerinə yetirir. Ən tanınmış proqram faylı formatı .exe (icra olunan fayl) formatıdır. Bu fayllar vasitəsilə proqramlar kompüterlərdə işlədilir.

Faylların təşkili və idarə edilməsi

Faylların düzgün şəkildə təşkil edilməsi və idarə edilməsi rəqəmsal cihazların effektiv işləməsi üçün vacibdir. Fayllar adətən qovluqlar daxilində saxlanılır və hər bir qovluq müəyyən bir növ məlumatı ehtiva edir. Bu təşkilat sistemi faylların daha asan tapılmasını və istifadə edilməsini təmin edir.

Faylların idarə edilməsi üçün istifadə edilən əsas üsullar aşağıdakılardır:

• Qovluqların istifadəsi: Faylları müəyyən bir sistem daxilində qovluqlara yerləşdirmək onların daha asan tapılmasına kömək edir. Qovluqlar müxtəlif kateqoriyalara bölünərək faylları səliqəli şəkildə saxlamağa imkan verir.
• Fayl adlandırılması: Faylları uyğun şəkildə adlandırmaq onların daha asan tapılmasına kömək edir. Faylın adı faylın məzmununa dair məlumat verir və bu, axtarışları asanlaşdırır.
• Ehtiyat nüsxə: Faylların vacib olması halında ehtiyat nüsxə yaratmaq onların itirilməsi riskini azaldır. Ehtiyat nüsxələr bulud yaddaşında və ya xarici sabit diskdə saxlanıla bilər.

Fayl uzantıları nədir?

Hər bir faylın sonunda bir uzantı olur. Bu uzantı faylın hansı növ olduğunu və hansı proqramlarla açıla biləcəyini göstərir. Fayl uzantısı adətən nöqtədən sonra gəlir və üç və ya dörd hərfdən ibarət olur. Fayl uzantısına görə, kompüter müəyyən edir ki, fayl hansı proqramla açılmalıdır. Məsələn:

• docx – Microsoft Word sənədi.
• jpg – Şəkil faylı.
• mp4 – Video faylı.

Faylların gələcəyi

Fayllar rəqəmsal dünyanın əsas tərkib hissəsi olaraq qalır və texnologiyanın inkişafı ilə fayl formatları və fayl idarəetmə sistemləri də inkişaf edir. Bulud texnologiyası faylların saxlanılmasında inqilab edib. İstifadəçilər artıq sabit diskdən daha çox bulud yaddaşlarına üstünlük verir. Bu texnologiya sayəsində fayllara hər yerdən və istənilən cihazdan giriş imkanı yaradır.

Faylların gələcəkdə daha da kiçik ölçülü, lakin yüksək keyfiyyətli formatlarda olması gözlənilir. Eyni zamanda, təhlükəsizlik tədbirləri də faylların qorunması üçün vacib olacaq.