Fors major nədir?

Fors major, gözlənilməz və idarə olunması mümkün olmayan fövqəladə hadisələr nəticəsində müqavilə öhdəliklərinin yerinə yetirilməsinin qeyri-mümkün hala gəlməsini ifadə edən hüquqi termindir. Fransız mənşəli olan bu termin “böyük güc” mənasını verir və müqavilə öhdəliklərini icra etməkdə maneə yaradan təbii və ya insan mənşəli hadisələri əhatə edir. Fors major halları adətən təbii fəlakətlər, müharibələr, pandemiyalar, dövlət tərəfindən tətbiq edilən qadağalar və digər nəzarət olunmayan hadisələrdir.

Fors major halları, tərəflərə öhdəliklərini yerinə yetirə bilmədikdə məsuliyyətdən azad olma imkanı verir. Bu hallar zamanı tərəflər müqaviləni dəyişdirmək və ya ləğv etmək hüququna malik ola bilərlər, çünki fors major vəziyyəti onların iradəsindən asılı olmayaraq meydana gəlir və planlaşdırılması mümkün deyil.

Fors major hallarının növləri

Fors major halları müxtəlif hadisələri əhatə edir və əsasən təbii və insan mənşəli hadisələr olaraq iki əsas növə bölünür.

Təbii fəlakətlər

Təbii fəlakətlər fors major hallarının ən yayılmış növüdür və insan müdaxiləsi olmadan meydana gələn təbiət hadisələrini əhatə edir. Bu fəlakətlər bir çox hallarda qarşısıalınmaz nəticələr doğurur və insanları, şirkətləri və təşkilatları öz öhdəliklərini yerinə yetirməkdə çətin vəziyyətə salır. Təbii fəlakətlərə aşağıdakılar daxildir:

• Zəlzələ
• Sel
• Vulkan püskürməsi
• Yanğın
• Qasırğa və ya fırtına

İnsan mənşəli hadisələr

İnsan mənşəli fors major hallarına müharibə, terror aktları, dövlət tərəfindən tətbiq edilən məhdudiyyətlər və iqtisadi böhran kimi hadisələr daxildir. Bu hadisələr də insan iradəsi və nəzarətindən kənarda baş verir və müqavilə öhdəliklərinin yerinə yetirilməsini çətinləşdirir. İnsan mənşəli fors major halları aşağıdakılardır:

• Müharibə və ya hərbi münaqişə
• Dövlət tərəfindən tətbiq edilən qadağalar və sanksiyalar
• İqtisadi böhran və ya valyuta devalvasiyası
• Pandemiya və ya ciddi sağlamlıq təhdidləri

Fors majorun müqavilələrdə rolu

Fors major halları müqavilələrdə xüsusi bir bənd olaraq qeyd olunur və tərəflər arasında fors major halları baş verərsə, hansı addımların atılacağı barədə razılaşma əldə olunur. Müqavilələrdə fors major bəndi yerləşdirmək tərəflər üçün vacibdir, çünki bu hal baş verdikdə tərəflərin məsuliyyətdən azad olması üçün hüquqi əsas yaradır. Fors major bəndi müqavilə tərəfləri arasında məsuliyyətin necə bölüşdürüləcəyini və fors major hadisəsi baş verərsə, hansı tədbirlərin görüləcəyini müəyyən edir.

Müqavilələrdə fors major bəndi aşağıdakı məsələləri əhatə edə bilər:

• Hər iki tərəfin fors major halları ilə bağlı hüquq və vəzifələri
• Fors major hadisələri baş verdikdə müqavilə öhdəliklərinin dayandırılması və ya dəyişdirilməsi
• Fors majorun davam etmə müddəti və bu müddət ərzində tərəflərin hüquqi statusu

Fors major halları baş verdikdə müqavilə öhdəliklərinin icrası bir müddət dayandırıla bilər və ya fors major davam etdikcə müqavilə ləğv oluna bilər. Bu, müqavilənin hər iki tərəfin iradəsi və məsuliyyəti ilə yerinə yetirilməyəcəyini göstərir və fors major hadisələrinin hüquqi tənzimlənməsi üçün nəzərdə tutulmuş müddəalarla əlaqəlidir.

Fors major vəziyyətində hüquqi təsirlər

Fors major halları baş verdikdə, tərəflər müqavilə öhdəliklərini yerinə yetirmədikləri üçün hüquqi məsuliyyətdən azad ola bilərlər. Fors major vəziyyətində hüquqi təsirlər aşağıdakı kimi izah olunur:

Fors major hadisəsi baş verdikdə tərəflər müqavilədə nəzərdə tutulmuş öhdəliklərini yerinə yetirmədikləri üçün məsuliyyətdən azad ola bilər. Bu, tərəflərin nəzarətindən kənarda baş verən hadisələr üçün hüquqi təminat yaradır və onlar məsuliyyət daşımır.

Fors major vəziyyəti davam etdiyi müddət ərzində müqavilə öhdəlikləri dayandırıla və ya dəyişdirilə bilər. Bu, fors major hadisəsinin təsirinin bitməsinə qədər davam edə bilər və müqavilə şərtləri yenidən nəzərdən keçirilə bilər.

Bəzi hallarda, fors major hadisəsinin uzun müddət davam etməsi müqavilənin tamamilə ləğv olunmasına səbəb ola bilər. Bu, xüsusilə fors major hadisəsinin uzunmüddətli və öhdəlikləri qeyri-mümkün edən təsirlərə malik olduğu hallarda baş verir.

Fors major bəndi olmayan müqavilələrdə nə etmək lazımdır?

Müqavilədə fors major bəndi olmadıqda belə, hüquqi tədbirlər görülə bilər. Fors major hadisəsi baş verdikdə və bu vəziyyət tərəflərin nəzarətindən kənardadırsa, bəzi hallarda məhkəmə və ya arbitraj yolu ilə məsuliyyətdən azad olunmaq mümkündür. Bununla belə, fors major bəndinin müqavilədə yer alması hüquqi prosesi asanlaşdırır və tərəflərə hüquqlarını qorumağa imkan verir.

Fors major hadisəsi zamanı tərəflər qarşılıqlı razılıq əsasında müvafiq tədbirlər görə və müqaviləni dəyişdirə bilərlər. Tərəflər fors major vəziyyətini və onun müqavilə üzrə təsirlərini nəzərdən keçirərək müvafiq qərarlar qəbul edə bilərlər.

Fors major, müqavilə öhdəliklərinin yerinə yetirilməsini qeyri-mümkün hala gətirən nəzarətsiz hadisələri ifadə edən hüquqi termindir. Fors major halları təbii və insan mənşəli hadisələr ola bilər və bu vəziyyətdə müqavilə tərəfləri məsuliyyətdən azad olunur. Fors major bəndi müqavilələrdə xüsusi qeyd edilir və hadisə baş verdikdə tərəflərin hüquqlarını və vəzifələrini müəyyən edir. Fors major bəndi, müqavilənin icrasında qarşıya çıxan çətinliklər zamanı hüquqi prosesləri asanlaşdırır və tərəflərə qarşılıqlı razılaşma yolu ilə məsələni həll etmək imkanı yaradır.