Hiperplaziya, orqan və ya toxumalarda hüceyrə sayının artması nəticəsində yaranan bir vəziyyətdir. Bu artım toxumanın və ya orqanın ölçüsünü artırır və bəzən onların funksional fəaliyyətini təsir edir. Hiperplaziya, hüceyrələrin bölünərək çoxalması nəticəsində baş verir və fərqli orqanlarda, müxtəlif səbəblərə görə meydana gələ bilər.
Bu vəziyyət müxtəlif səbəblərlə, o cümlədən hormonal dəyişikliklər, iltihabi proseslər və ya toxumanın öz ehtiyaclarına uyğun olaraq hüceyrələrin çoxalması ilə yaranır. Hiperplaziya əsasən fizioloji və patoloji olmaqla iki əsas qrupa bölünür. Fizioloji hiperplaziya bədəndə normal fəaliyyətin bir hissəsi olaraq baş verərkən, patoloji hiperplaziya xəstəliklə əlaqəli ola bilər.
Hiperplaziya növləri
Hiperplaziyanın müxtəlif növləri mövcuddur və bu növlər fərqli səbəblərlə, fərqli orqan və toxumalarda baş verə bilər. Aşağıda ən çox rast gəlinən hiperplaziya növləri izah edilmişdir:
Fizioloji hiperplaziya
- Hormonal hiperplaziya: Bu, hormonlara cavab olaraq yaranan bir hiperplaziya növüdür. Məsələn, hamiləlik dövründə döş vəzilərində və uşaqlıqda hüceyrə artışı baş verir. Bu artış, ana orqanizminin dəyişən ehtiyaclarına uyğun olaraq baş verir.
- Kompensator hiperplaziya: Bəzi orqanlar zədə aldıqları zaman toxuma özünü bərpa etmək üçün hüceyrə sayını artırır. Məsələn, qaraciyər zədələndikdə, sağ qalan hüceyrələr çoxalaraq qaraciyərin funksional fəaliyyətini bərpa edir.
Patoloji hiperplaziya
- Endometrial hiperplaziya: Bu, uşaqlıq daxilində endometriumun (daxili qişanın) qalınlaşmasıdır. Hormon balanssızlığı və ya estrogene həddən artıq məruz qalma nəticəsində baş verə bilər. Bu vəziyyət bəzi hallarda endometrial xərçəng riskini artırır.
- Prostat hiperplaziyası: Prostatın böyüməsi ilə bağlıdır və daha çox yaşlı kişilərdə müşahidə edilir. Prostat hiperplaziyası sidik yollarının daralmasına səbəb ola bilər və sidik ifrazında çətinliklər yarada bilər.
- Kardiak hiperplaziya: Ürək əzələlərində baş verən hiperplaziya ürək xəstəlikləri, yüksək təzyiq və ya digər səbəblərlə ortaya çıxır və ürək əzələsinin qalınlaşmasına gətirib çıxarır.
Hiperplaziyanın səbəbləri
Hiperplaziyanın müxtəlif səbəbləri vardır və bu səbəblər toxumanın və ya orqanın fəaliyyətinə təsir edən amillərlə bağlı ola bilər. Aşağıda hiperplaziyaya səbəb ola biləcək əsas faktorlar verilmişdir:
Hormonal dəyişikliklər-Hormonal balanssızlıq bədəndə bəzi toxumaların və ya orqanların hüceyrə artımını stimullaşdıra bilər. Xüsusilə estrogen və testosteron kimi hormonların səviyyəsindəki dəyişikliklər bəzi toxumaların böyüməsinə səbəb ola bilər. Məsələn, estrogen artışı endometrial hiperplaziyaya yol aça bilər.
İltihabi proseslər-Toxumada iltihabi proseslərin baş verməsi hiperplaziyaya səbəb ola bilər. Bu proseslər zamanı toxuma zədələnir və bərpa olunması üçün yeni hüceyrələrin yaranması prosesi sürətlənir. İltihabi proseslər nəticəsində toxumada normaldan çox hüceyrə yaranır və bu, hiperplaziyaya səbəb olur.
Fiziki zədələnmə-Bəzi orqanlar və toxumalar fiziki zədələnmələr nəticəsində bərpa olunma prosesini stimullaşdırır. Məsələn, qaraciyərin bir hissəsi zədələndikdə, qalan hüceyrələr çoxalaraq qaraciyərin funksiyasını bərpa etməyə çalışır. Bu, qaraciyərdə kompensator hiperplaziyaya gətirib çıxarır.
Dərman və kimyəvi maddələr-Bəzi dərmanlar və kimyəvi maddələr hiperplaziyaya səbəb ola bilər. Xüsusilə hormonal müalicələr, bədənə yüksək dozada hormon verməklə müəyyən toxumaların böyüməsini stimullaşdıra bilər.
Hiperplaziyanın simptomları
Hiperplaziya özü-özlüyündə bir simptom verməyə bilər, lakin bəzi hallarda hiperplaziya inkişaf etdiyi toxuma və ya orqanın fəaliyyətində problemlərə səbəb ola bilər. Aşağıda hiperplaziyanın mümkün simptomları verilmişdir:
Ağrı və diskomfort
Bəzi hiperplaziya növləri toxumanın və ya orqanın həcminin artması ilə müşayiət olunur və bu, yaxın toxumalara təzyiq göstərərək ağrı və narahatlıq yarada bilər. Məsələn, prostat hiperplaziyası sidik yollarını daraldaraq diskomforta səbəb ola bilər.
Funksional problemlər
Hiperplaziya, inkişaf etdiyi toxumanın və ya orqanın funksiyasını poza bilər. Məsələn, endometrial hiperplaziya menstrual dövr pozğunluqlarına səbəb ola bilər. Prostat hiperplaziyasında isə sidik ifrazı ilə bağlı problemlər müşahidə olunur.
Toxumanın qalınlaşması və ya böyüməsi
Hiperplaziya nəticəsində toxumanın qalınlaşması və ya böyüməsi müşahidə olunur. Bu, ultrasəs və ya MRT kimi tibbi görüntü üsulları ilə aşkarlana bilər.
Hiperplaziyanın müalicəsi
Hiperplaziyanın müalicəsi, onun inkişaf etdiyi toxuma və səbəbindən asılı olaraq dəyişir. Bəzi hallarda hiperplaziya müalicə olunmadan belə öz-özünə keçə bilər, lakin bəzi hallarda müalicə tələb edir. Aşağıda hiperplaziyanın müalicəsi üçün istifadə olunan bəzi üsullar verilmişdir:
Hormon balanssızlığı ilə bağlı hiperplaziyalarda hormon tənzimləyici dərmanlar istifadə edilir. Məsələn, endometrial hiperplaziyada estrogen səviyyəsini tənzimləyən dərmanlar istifadə edilə bilər.
Bəzi hallarda, xüsusilə toxumanın və ya orqanın böyüməsi ciddi problemlərə səbəb olduqda cərrahi müdaxilə lazım ola bilər. Prostat hiperplaziyasında əməliyyatla prostatın bir hissəsi götürülə bilər.
Bəzi hiperplaziya növləri xüsusi müdaxilə tələb etmədən izlənilə bilər. Məsələn, müəyyən yaşda normal olaraq baş verən fizioloji hiperplaziya vəziyyətlərində sadəcə müşahidə və mütəmadi nəzarət kifayət edə bilər.
Hiperplaziya, müxtəlif toxumalarda və orqanlarda hüceyrə artımı nəticəsində meydana gələn bir vəziyyətdir və fərqli səbəblərdən baş verə bilər. Bu vəziyyət bəzi hallarda normal bir proses ola bilər, lakin bəzi hallarda isə patoloji proseslərin əlaməti ola bilər. Hiperplaziyanın səbəbi və inkişaf etdiyi toxuma nəzərə alınaraq müalicə üsulları seçilir. Dərman müalicəsi, cərrahi müdaxilə və nəzarət kimi üsullarla hiperplaziyanın təsiri azaldıla və xəstənin həyat keyfiyyəti yaxşılaşdırıla bilər.