Hipoksiya nədir?

Hipoksiya insan orqanizmi üçün təhlükəli vəziyyətlərdən biridir. Bu vəziyyət orqanizmin və ya müəyyən orqanların oksigen çatışmazlığı ilə əlaqədar olaraq funksiyalarını düzgün yerinə yetirə bilməməsi ilə xarakterizə olunur.

Hipoksiya anlayışı və əsas səbəbləri

Hipoksiya – orqanizmdə toxumaların və hüceyrələrin kifayət qədər oksigen almaması nəticəsində yaranan bir vəziyyətdir. Bu problem müxtəlif səbəblərdən yarana bilər və fərqli növlərə bölünür.

Hipoksiyanın əsas səbəbləri:
✔️ Atmosfer təzyiqinin aşağı olması – Yüksək dağlıq ərazilərdə oksigen səviyyəsi azalır.
✔️ Tənəffüs yollarının xəstəlikləri – Astma, bronxit, pnevmoniya kimi xəstəliklər oksigenin qana keçməsini çətinləşdirir.
✔️ Qan dövranının pozulması – Ürək-damar xəstəlikləri nəticəsində orqanlara oksigen daşınması zəifləyir.
✔️ Zəhərlənmələr – Karbonmonoksid (CO) qazı kimi toksinlər qanın oksigen daşımasını çətinləşdirir.
✔️ Ağciyər xəstəlikləri – Xroniki obstruktiv ağciyər xəstəliyi (KOAH) və ya emboliya oksigen mübadiləsini zəiflədir.

Hipoksiyanın növləri

Hipoksiya müxtəlif səbəblərə görə müxtəlif formalarda müşahidə oluna bilər. Əsas növləri bunlardır:

Hipoksik hipoksiya-Bu tip hipoksiya qanda kifayət qədər oksigenin olmaması ilə xarakterizə olunur. Əsasən yüksək dağlıq ərazilərdə və ya tənəffüs yolları problemləri zamanı meydana gəlir.

Anemik hipoksiya-Bu vəziyyət qanda qırmızı qan hüceyrələrinin (eritrositlərin) və ya hemoglobinin az olması ilə bağlıdır. Anemiya (qan azlığı) olan insanlarda bu tip hipoksiya daha çox rast gəlinir.

Dövran hipoksiyası-Bu hipoksiya qan dövranının zəifləməsi və oksigenin lazımi orqanlara çatdırılmaması nəticəsində yaranır. Ürək çatışmazlığı və damar problemləri əsas səbəblər arasındadır.

Toksik hipoksiya-Bəzi kimyəvi maddələr və toksinlər qan hüceyrələrinin oksigen daşıma qabiliyyətini azaldır. Karbonmonoksid zəhərlənməsi bu tip hipoksiyaya səbəb olan ən yayılmış hallardan biridir.

Hipoksiyanın simptomları

Hipoksiya orqanizmə ciddi təsir edə bilər və onun simptomları vəziyyətin ağırlığından asılı olaraq dəyişir. Ən çox rast gəlinən simptomlar:

✔️ Sürətli ürək döyüntüsü (taxikardiya)
✔️ Başgicəllənmə və baş ağrısı
✔️ Tənəffüs çətinliyi (dispnoe)
✔️ Dərinin solğun və ya göyümtül rəng alması (sianoz)
✔️ Yorğunluq və halsızlıq
✔️ Konsentrasiya və yaddaş problemləri
✔️ Hərəkət koordinasiyasının pozulması
✔️ Şüur bulanıqlığı və huşun itirilməsi (ağır hallarda)

Hipoksiyanın diaqnostikası

Həkimlər hipoksiyanı müəyyən etmək üçün bir neçə diaqnostik metoddan istifadə edirlər:

✔️ Oksimetriya – Qandakı oksigen səviyyəsini ölçmək üçün istifadə olunur.
✔️ Qaz analizi testi – Qandakı oksigen və karbon dioksid səviyyəsini müəyyən edir.
✔️ EKQ və EKQ (Elektrokardioqrafiya və Elektroensefaloqrafiya) – Ürək və beynin fəaliyyətini qiymətləndirir.
✔️ Spirometriya – Ağciyərlərin funksiyasını ölçmək üçün istifadə olunur.

Hipoksiyanın müalicəsi

Hipoksiyanın müalicəsi onun səbəbindən asılı olaraq dəyişir. Əsas müalicə üsulları bunlardır:

✔️ Oksigen terapiyası – Xəstəyə oksigen maskası və ya xüsusi cihazlar vasitəsilə oksigen verilir.
✔️ Anemiya müalicəsi – Dəmir, B12 vitamini və digər lazımi maddələrlə qan azlığı aradan qaldırılır.
✔️ Ürək və tənəffüs yollarının müalicəsi – Ağciyər və ürək xəstəlikləri müalicə edilir.
✔️ Zəhərlənmə hallarında antidot istifadəsi – Karbonmonoksid və digər toksinlərin təsiri neytrallaşdırılır.
✔️ Hipobarik kameralar – Yüksək dağlıq ərazilərdə və ya sualtı dalğıclarda yaranan hipoksiya üçün xüsusi təzyiqli otaqlardan istifadə edilir.

Hipoksiyanın qarşısının alınması

Hipoksiyadan qorunmaq üçün aşağıdakı tədbirləri görmək tövsiyə olunur:

✔️ Təmiz hava ilə təmin olunmaq – Bağlı məkanlarda yaxşı ventilyasiya olmasına diqqət yetirin.
✔️ Siqaret və spirt istifadəsindən çəkinmək – Siqaret və spirt oksigen mübadiləsinə mənfi təsir göstərir.
✔️ Fiziki aktivliyi artırmaq – Mütəmadi idmanla məşğul olmaq qan dövranını və oksigenin bədənə çatmasını yaxşılaşdırır.
✔️ Düzgün qidalanma – Dəmir və vitamin baxımından zəngin qidalar qəbulu anemiya riskini azaldır.
✔️ Sağlam həyat tərzi keçirmək – Ağciyər və ürək-damar xəstəliklərinin qarşısını almaq üçün sağlam vərdişlər formalaşdırmaq vacibdir.

Hipoksiya insan orqanizminin oksigen çatışmazlığı yaşadığı ciddi bir vəziyyətdir. Onun erkən aşkarlanması və düzgün müalicə edilməsi həyati vacibdir. Qan dövranı, tənəffüs sistemi və ümumi sağlamlıq vəziyyəti hipoksiya riskini artıran amillərdir. Bu səbəbdən profilaktik tədbirlərə riayət etmək və sağlam həyat tərzi keçirmək hipoksiyanın qarşısını almaq üçün ən yaxşı üsuldur.